Leesimpressies

  • Miguel Angel Asturias: De president

  • Nr. 32 - 2016
  • Tijdens de week waarin bekend zou worden wie de Nobelprijs voor literatuur zou krijgen, ging ik in mijn bibliotheek op zoek naar een vorige winnaar van wie ik nog nooit iets las. Op de automatische piloot liet ik mijn CD verzameling buiten beschouwing. Dat kon toen nog. Zo kwam ik uit bij de Guatemalteek Miguel Angel Asturias. Hij kreeg de prijs in 1967. Zijn misschien wel bekendste roman De president verscheen voor het eerst in 1946. Asturias geeft een beklemmend beeld van de praktijken waarmee een dictatuur zichzelf in stand probeert te houden. Het doel heiligt alle middelen. De waarheid is even maakbaar als veranderlijk. Naar het schijnt is de roman gebaseerd op de geschiedenis van Guatemala in de eerste helft van de twintigste eeuw. Asturias besteedt veel aandacht aan de machinaties van de president en hoe deze uitwerken in de levens van zijn landgenoten. Bij de tegenstanders van het regiem is er sprake van pogingen tot verzet en bij de aanhang is er de continue vrees voor het onvoorziene moment dat men in ongenade valt. Het is een samenleving met uiteindelijk alleen verliezers. Asturias laat een groot aantal personages voorbijtrekken opererend op uiteenlopende posities van het politieke spectrum. Daders en slachtoffers wisselen van rol. De president blijft.

    Asturias was in de gelegenheid om de uitoefening van de staatsmacht van nabij te bestuderen. Hij was onder meer journalist en diplomaat. Het is opmerkelijk hoeveel schrijvers uit Latijns-Amerika ooit hun brood verdienden als diplomaat. Asturias deelt dat ambt met onder meer Carlos Fuentes, Alvaro Mutis, Pablo Neruda en Octavio Paz. Zij representeren een continent dat bol staat van de politieke turbulenties. Hoewel de democratie bezig is aan een opmars is daarmee nog niet een einde gekomen aan de opwinding. De roman De president voert de lezer terug naar een periode van rechteloosheid. Het verhaal begint met een portret van een gezelschap zwervers dat zich ophoudt in het voorportaal van de kathedraal. Zij zoeken elkaars gezelschap maar vertonen geen onderlinge solidariteit. Het is ieder voor zich. Zij kennen elkaar via hun bijnaam. Asturias noemt hen de broeders van de mesthoop. Ze heten de Mug, Platvoet, de Weduwnaar of De Zot. De politie laat hen relatief met rust. Zij zijn immers niet in staat om boetes te betalen. De Zot is een mikpunt van spot. Op een dag is hij het gepest zat en vergrijpt zich aan een boosdoener. Het slachtoffer, kolonel Jose Parrales Sonriente, laat hierbij het leven. Het is het startpunt voor een keten van manipulaties. De Rechter-Commissaris leidt het onderzoek. Hij gaat recht op zijn doel af om de gewenste uitkomst te bereiken. De bedelaars worden verhoord en gedwongen een getuigenverklaring af te leveren waarbij De Zot vrijuit gaat en enkele oppositieleden van het regiem in staat van beschuldiging worden gesteld. Schuldig of onschuldig zijn relatieve begrippen.

    Het enige dat telt is hoe de president over u denkt; als de regering iets tegen u heeft is dat op zichzelf voldoende. Dat is erger dan schuldig zijn aan een of andere misdaad


    De omgebrachte kolonel behoort tot de bevoorrechte kring van de president. De schuld wordt in de schoenen geschoven van generaal Canales en advocaat Carvajal. De generaal heeft ooit in een toespraak beweerd dat generaals de prinsen van het leger zijn. Dat zinnetje heeft de president hem nooit vergeven. Het is tijd voor een afrekening. Een vertrouweling van de president tipt de generaal om op de vlucht te slaan. Zo weet hij voorlopig zijn hachje te redden. Dat is een roekeloze daad van de vertrouweling annex tipgever. Asturias schetst in een uitbundige stijl de verwikkelingen die volgen. Daarbij maken vele figuranten kortstondig hun opwachting. Vele gruwelijkheden passeren de revue. De zijpaden leiden soms wat af van de hoofdrolspelers maar werpen niet een ander licht op de zaak. De bevolking van Guatemala dient in erbarmelijke omstandigheden het hoofd boven water te houden. Asturias heeft soms de neiging om zijn verhaal op een indirecte manier te vertellen. Is dat een erfenis van een bestaan als diplomaat? Als een van de hoofdrolspelers, wiens gedragingen door het boek heen op de voet gevolgd worden, komt te overlijden, beschrijft Asturias die gebeurtenis via een omweg. Op een gegeven moment komt het gerucht van zijn dood anderen ter ore. Wil Asturias op die manier uitdrukken dat de informatievoorziening in een dictatuur met onzekerheid is omgeven? Is wat waar is of niet altijd in schimmigheid gehuld? Veel personages in de roman weten maar in beperkte mate waar zij aan toe zijn.
    De roman De president is mijn tweede kennismaking met de literatuur uit Guatemala. Op suggestie van Mario Vargas Llosa las ik ooit het verhaal ‘De dinosaurus’ van Augusto Monterroso. Dat verhaal verdient een brede belangstelling en bestaat uit een enkele zin.
    ‘Toen hij ontwaakte, was de dinosaurus er nog steeds.’ Langdradig is anders.

    Terug