Leesimpressies
Mohsin Hamid: The reluctant fundamentalist
- Nr. 25 - 2013
- Op een terras in Lahore stapt een Pakistaan op een buitenlandse bezoeker af. Hij veronderstelt dat de man Amerikaan is. De Pakistaan probeert de man op zijn gemak te stellen. De Amerikaan lijkt op zijn hoede en observeert de omgeving met speciale belangstelling voor de ober. Op zijn mobieltje komen precies om het uur berichten binnen. Hij zit met de rug naar de muur van het café om alles in de gaten te kunnen houden. De Pakistaan stelt zich voor als Changez. Soms is nomen een omen. Kan ik u helpen, is de voorkomende openingszet. Changez, een twintiger, heeft vier en een half jaar in Amerika doorgebracht en kent de wereld. De twee drinken een kopje thee en later op de avond gebruiken zij samen de maaltijd. Wie de Amerikaan is en met welke missie hij daar en toen op het terras vertoeft, blijft ongewis. Aan het eind van de avond vergezelt Changez de Amerikaan naar zijn hotel. De stad is inmiddels uitgestorven. Hangt er onheil in de lucht? In de uren die de twee samen doorbrengen vertelt Changez zijn levensverhaal. Het is een verhaal over de relatie tussen Amerika en Pakistan, een bondgenootschap tussen vijanden.
Changez is afkomstig uit de betere kringen. Hij komt in aanmerking om een opleiding te volgen aan een Amerikaanse topuniversiteit in casu Princeton. Na zijn afstuderen wordt hij op basis van een strenge selectie aangenomen als trainee bij Underwood Samson & Company een bedrijf dat andere bedrijven doorlicht om tot realistische waardebepaling af te geven. Changez blijkt over het talent te beschikken om succesvol te zijn. Eerst is er de creativiteit van Princeton daarna de efficiency bij zijn bedrijf. Amerikaan wordt hij niet maar hij voelt zich vanaf de eerste dag New Yorker, wat een kosmopolitische stad met een goede kans dat je een taxichauffeur treft die Urdu spreekt. Onderdeel van het succes is de verovering van vriendin Erica, die meer tot de categorie Paltrow dan tot de categorie Spears behoort. De liefde zorgt voor de eerste rimpelingen. Erica heeft kort tevoren haar grote liefde aan kanker verloren en is die slag nog niet te boven ondanks het begrip dat Changez aan de dag legt. Voor zijn bedrijf moet Changez soms werkzaamheden in het buitenland uitvoeren. Tijdens zo’n trip vindt de aanslag op de Twin Towers plaats. Direct bij terugkeer op het vliegveld merkt Changez dat Amerika veranderd is. Die ervaring zorgt voor een omslag bij hemzelf. Hij laat zijn baard staan en draagt een jurk, een kurta.
It is remarkable, given its physical insignificance- it is only a hairstyle, after all- the impact a beard worn by a man of my complexion has on your fellow countrymen
De houding van Changez over Amerika slaat van bewondering om in ergernis. Met zijn baan gaat het mis en uiteindelijk keert hij teleurgesteld terug naar Lahore waar hij een functie krijgt in het onderwijs. Hij draagt zijn kennis over aan een nieuwe generatie. Hij is een pleitbezorger van een onafhankelijke koers ten opzichte van de Verenigde Staten. Pakistan is lang genoeg volgzaam geweest. In die periode vindt de scene op het caféterras plaats. Mohsin Hamid weet op meesterlijke wijze ongemakkelijkheid tussen zijn hoofdpersonen op te roepen en in stand te houden. Is de Amerikaan een geheim agent met de opdracht een vergelding uit te voeren of is hij een onschuldige bezoeker in een vreemde en bedreigende omgeving. Er zijn aanwijzingen voor de eerste optie. Wat betekent de bobbel onder zijn kleding en waarop duidt de schittering van metaal in zijn jas? Etui voor visitekaartjes of betreft het een wapen? De Amerikaan blijft naamloos en komt nimmer zelf aan het woord. Al zijn reacties verneemt de lezer via het filter van Changez. Aan het eind van de avond wil Changez met een handdruk afscheid nemen. Het blijft onduidelijk of dit de laatste schakel in het verhaal vormt. In het boek in ieder geval wel. Vaak ervaar ik een open eind als een zwaktebod van de schrijver. In dit geval is het open karakter de essentie van de boodschap. Changez typeert de internationale verhoudingen zelf als volgt. “It seems an obvious thing to say, but you should not imagine that we Pakistans are all potential terrorists, just as we should not imagine that you Americans are all undercover assassins.“
In mijn bibliotheek zijn flink wat Indiase schrijvers of met wortels in dat land vertegenwoordigd. De bekendste zijn: Aravind Adiga, moeder en dochter Desai, R.K. Narayan, Arundhati Roy, Salman Rushdie en Vikram Seth. Omgekeerd zijn er ook veel meer Europese, lees Britse, schrijvers die hun werk in India situeren dan in Pakistan. Na enig speurwerk ontdekte ik nog één Pakistaanse schrijver in mijn boekenkast: Mohammed Hanif. De kwaliteit van The reluctant fundamentalist is een reden om meer oog te hebben voor literatuur uit dat land. Het treft daarom dat er net een vertaling van het nieuwste boek van Mohsin Hamid is verschenen. Op naar Hoe word je stinkend rijk in het nieuwe Azië?.
