Leesimpressies

  • Monica Ali: Het blauw van Alentejo

  • Nr. 28 - 2006
  • Met haar debuutroman Brick Lane uit 2003 sleepte Monica Ali meteen een nominatie voor de Bookerprijs in de wacht. In dat boek schetste zij een overtuigend portret van een Bengaalse familie in Londen. Nazneen, die uitgehuwlijkt is aan de veel oudere en fantasierijke Chanu, verovert met vallen en opstaan haar eigen identiteit. Nu drie jaar later is haar tweede boek verschenen met als titel Het blauw van Alentejo. Het decor is verplaatst van het oosten van Londen naar het zuiden van Portugal. Monica Ali is zelf geboren in Bangladesh maar opgegroeid in Engeland. Zij is met haar tweede boek dus minder in de buurt gebleven.


    Ali beschrijft enkele inwoners van het dorp Mamarrosa in de landelijke streek Alentejo waar de economie drijft op kurk en olijven. De verbintenis met de achtergrond van de schrijfster is dat we in het dorp naast Portugezen enkele Engelsen tegenkomen die daar voor korte of langere tijd zijn neergestreken. Het boek beslaat negen hoofdstukken waarin een individu of gezin uit het dorp centraal staat. Personen die in het ene hoofdstuk de hoofdrol opeisen, figureren in een volgend hoofdstuk. Ali geeft ons vooral sfeertekeningen met een goed oog voor details. Zo brengt ze de Portugese dimensie aan in het verhaal. De bewoners komen met behulp van rake typeringen tot leven. We maken kennis met de dikke kroegbaas Vasco die “… een muur van vet om zich heen optrok om zijn diepe, diepe droefheid te verbergen”. Vasco voelt zich bedreigd omdat zich in het dorp een internetcafé aandient, vooralsnog zonder internet. Zo krijgt de ongereptheid van de streek enkele prikkels van de moderne buitenwereld te verduren. Een Hollandse abortusboot voor de kust vervult een gelijkaardige rol. Er is een schrijver die zijn impasse vergeet door zich uit te leven op andermans vrouw en tevens op haar dochter. Er gebeurt weinig waardoor er veel gelegenheid is tot dagdromen. Er zijn mensen die dagdromen over het verleden toen zij, meestal elders bijvoorbeeld in Parijs of Amerika, deel hadden aan het grote leven. Er wordt ook gedagdroomd over de toekomst zoals het geval is met Teresa die in Londen au pair wil worden. Een vast element in de verwachtingen is de terugkeer van Marco Afonso Rodrigues. Hij heeft op jonge leeftijd de streek verlaten om in de wereld fortuin te vergaren. Wat voert hem terug? Wat heeft hij met hun toekomst voor? Als het moment van zijn terugkeer is aangebroken blijven de speculaties ongewis. Hij ziet er sjofel uit. Is dat een aanwijzing dat het hem helemaal niet zo goed vergaan is of kan hij zich juist als echte rijke permitteren om zich niks van andermans verwachtingen aan te trekken?

    Monica Ali schildert zorgvuldig het dorp en zijn bewoners. Toch laat het boek een onbevredigende indruk achter. Er is zowel iets met de vorm als met de inhoud dat uiteindelijk de roman tekort doet schieten. In de meeste hoofdstukken voert een alwetende verteller het woord. Daarnaast zijn er enkele hoofdstukken in de ik-vorm geschreven. Het is onduidelijk wat de functie van deze perspectiefwisseling is. Het lijkt erop dat Ali de hoofdstukken met tussenpozen heeft geschreven voordat de compositie van het boek zich definitief in haar hoofd genesteld had. Met een rommelig effect als gevolg.

    De inhoud weet niet genoeg te boeien doordat er iets ontbreekt waarmee een roman de lezer weet in te palmen. Thomas Rosenboom heeft enkele colleges gegeven over de techniek van het schrijven die gebundeld zijn in een even dun als aardig boekje Aanvallend spel. Een eis die hij aan een roman stelt is dat deze een strevend personage behoeft. Hoewel er in de romankunst als domein van de vrijheid geen universele wetten gelden, ben ik geneigd Rosenboom bij te vallen. Een meesterwerk heeft een held nodig die iets wil bereiken. De lezer volgt de hoofdpersoon in zijn verwikkelingen om dat doel te bereiken. Dat bereiken hoeft niet te mikken op iets van een hogere orde. Oblomov die op wil staan of Zeno Cosini die wil stoppen met roken is al voldoende om grote literatuur tot stand te brengen. Of het doel bereikt wordt is in feite ook niet van doorslaggevend belang. Bepalender is wat de opgedane ervaringen met de hoofdpersoon doen. De uitkomst kan hem gelukkig stemmen of niet. Schematisch zijn er dan vier mogelijkheden. Het doel wordt wel of niet bereikt en dat gegeven maakt de hoofdpersoon wel of niet gelukkig. Mijn hypothese luidt dat een asymmetrische uitkomst waarbij een hoofdpersoon het doel niet realiseert maar daar vrede mee heeft of hij realiseert wel het doel zonder daar gelukkig van te worden, meer meesterwerken heeft voortgebracht dan een symmetrische uitkomst. Een symmetrische uitkomst is bijvoorbeeld dat zuster Olga zich in de zevende hemel voelt omdat dokter Peter haar eindelijk in zijn armen neemt.

    Laten we niet uit het oog verliezen dat volgens Rosenboom een strevend personage wel een noodzakelijke maar geen voldoende voorwaarde is voor een meesterwerk. Er gelden nog twee eisen. Het boek dient een knappe intrige te bevatten en de schrijver behoort zijn huiswerk te doen zodat het verhaal op een geloofwaardige manier opgesierd kan worden met toepasselijke details. Monica Ali heeft langs deze meetlat slechts op één van de drie criteria een mooie score geboekt.

    Terug

Lijstjes

Dit boek komt voor in de lijstjes: