Leesimpressies
Monika Helfer: De bagage
- Nr. 38 - 2023
- Monika Helfer vertelt het verhaal van Maria en Josef. Dit keer gaat het om een geschiedenis die begint in 1914. Het stel is arm, in het bezit van twee koeien en een geit, en woont geïsoleerd buiten het dorp aan het eind van het dal. In het bewuste jaar meldt zich de postbode met een mobilisatieoproep. De Eerste Wereldoorlog roept Josef op net als een paar andere mannen uit het dorp. Vrouw en kinderen blijven achter. Josef vraagt de burgemeester met wie hij een vriendschap deelt op basis van gemeenschappelijke duistere handeltjes een oogje in het zeil te houden. De burgemeester neemt die taak op zich. Josef vervult zijn militaire plichten en komt slechts een paar keer thuis voor een verlof van een paar dagen. Het gezin probeert het hoofd boven water te houden. Dan blijkt Maria die alom bekendheid geniet vanwege haar onweerstaanbare schoonheid zwanger te zijn. Dat wakkert de praatjes in het dorp aan. Wie is de vader? De pastoor weet wel hoe het zit. Hij preekt hel en verdoemenis over de ontrouw van Maria. Er wordt druk gerekend in het dorp of de verlofdagen van Josef zich verdragen met de vordering van de zwangerschap. Maria heeft de schijn tegen. De pastoor weet genoeg en laat op zijn gezag de crucifix van de woning verwijderen. Tijdens de kerkdienst vervolgt hij zijn toorn waar overigens niet alle dorpsbewoners mee instemmen.
Helfer beschrijft wat de opwinding bij de leden van het gezin te weeg brengt. Maria heeft de schijn tegen. Was zij tijdens een jaarmarkt niet onder de indruk geraakt van een Duitser Georg geheten met rood haar uit Hannover die bovendien kort daarna gesignaleerd was op bezoek bij Maria. Zeker Georg en Maria voelden een grote aantrekkingskracht tot elkaar. Er is ook nog een andere optie. Kan het niet zo zijn dat de burgemeester in zijn toezichthoudende rol is bezweken voor de schoonheid van Maria? Wie weet hoe het precies is gegaan? Wat is het oordeel van de verteller? Monika Helfer heeft een autobiografische roman geschreven. Zij draagt in de roman geen naam maar doet dat wel in het vervolg op de roman getiteld Waar vader was. Daarin treedt zij op onder haar eigen naam. Monika is de dochter van Grete de dochter die geboren werd uit de omstreden zwangerschap. Maria en Josef waren haar grootouders. Weet zij dan wat er precies is voorgevallen. Monika heeft het verhaal van haar familie lang voor zich uitgeschoven. Josef en Maria zouden uiteindelijk zeven kinderen krijgen. Oudste dochter Kathe zou bijna honderd worden. Tegen het eind van tantes leven komt Monika in actie en wil de juiste toedracht in kaart brengen. Dat resulteert in een verhaal dat van grote invloed is op het leven van de auteur maar waarbij de kwestie waar het om draait zich lang voor haar geboorte heeft afgespeeld. Tante Kathe leefde toen wel maar is ook aangewezen op vermoedens. Er dient zich een versie aan die het meest waarschijnlijk is conform de opvatting van Maria. De verhouding tussen Josef en zijn dochter Grete zou altijd problematisch blijven.
Hij sprak haar naam niet uit. Niet één keer. En nooit, nooit keek hij haar aan. En nooit, nooit sprak hij tegen haar. Hij deed alsof ze niet thuis was, en geen van zijn kinderen durfde hem erop aan te spreken
Grete was ziekelijk. Ze zou op 42-jarige leeftijd overlijden en liet naast Monika nog twee meisjes en een jongen achter. Kathe zou zich als stiefmoeder over Monika ontfermen. Van de zeven kinderen van Maria en Josef zou alleen Kathe een hoge leeftijd bereiken. Een sterk deel van het boek is het portret van die kinderen hoewel de hoofdrol is weggelegd voor de grootouders. De kinderen zijn zeer verschillend. Oudste zoon Heinrich gaat helemaal op in het verzorgen van de beesten. De zoon die na hem volgt is Lorenz. Hij neemt een leidende rol op zich in de worsteling om te overleven. De bijnaam van de familie is de bagage. Dat voert terug op de vader en grootvader van Josef die lastdragers waren. Dat houdt in dat zij manshoge hooibalen de schuren van de boeren in droegen. Lastdrager was het laagste van alle beroepen nog onder dat van knecht. De echtgenoot van Grete zou in de Tweede Wereldoorlog een deel van een been kwijtraken. Wereldoorlogen kunnen de levens van mensen flink in de war gooien. Hij zou een herstellingsoord voor oorlogsinvaliden leiden. Monika Helfer heeft in de herfst van haar eigen leven de familiegeschiedenis in kaart willen brengen. Zij vraagt zich af tot welke generatie iemand deel uitmaakt van de bagage. Hoort zij daar zelf toe en wat is de positie van haar echtgenoot en haar eigen kinderen. Zij werd getroffen door het schilderij Kinderspelen van Pieter Bruegel de Oude dat te zien is in het Kunsthistorisch Museum van Wenen. Daar is de bagage te zien, een gekrioel van kinderen die samen spelen, huilen en lachen. De auteur keer ernaar en moest lachen. Monika Helfer is een gevierd schrijver geworden maar je voorgeschiedenis blijft onontkoombaar.
middelr@xs4all.nl
