Leesimpressies

  • Nawal El Saadawi: Vrouwengevangenis

  • Nr. 28 - 2021
  • Toen de Egyptische Nawal El Saadawi in maart van dit jaar overleed was daarvoor in de internationale pers veel aandacht. Het ging om een vrouw met een indrukwekkende staat van dienst. Ze werd geboren in 1931 in een dorpje aan de oevers van de Nijl als lid van een groot gezin. Ze was de dochter van een ambtenaar en ging geneeskunde studeren in Cairo. Als gynaecoloog zou ze zich een leven lang inzetten voor de rechten van vrouwen. Over tegenwerking had ze niet te klagen. Naast haar feministische instelling was het niet gelovig zijn in een door en door islamitisch land een extra aanleiding voor opschudding. Bovendien deinsde ze niet terug om politiek stelling te nemen. Ze was kritisch over het vredesakkoord tussen Egypte en Israël omdat daarin te weinig recht werd gedaan aan de positie van de Palestijnen. Op een gegeven moment werd de tegenstand zo groot dat ze de wijk naar de Verenigde Staten nam om enkele jaren later terug te keren naar Egypte. Er werd zelfs een fatwa tegen haar uitgesproken door een vooraanstaand geestelijke. Strijdbaarheid was een handelskenmerk van Nawal El Saadawi. Het schrijverschap maakte een prominent onderdeel uit van haar loopbaan. Ze heeft veel gepubliceerd zowel fictie als non fictie. Om dat schrijverschap te gedenken vond ik het wenselijk een boek van haar te lezen.

    Ooit was ik eens begonnen in de roman De val van de imam. Het lukte me niet om in de greep van dit verhaal te komen. Dit keer viel mijn oog op Vrouwengevangenis dat een sterk autobiografische inslag heeft. Nawal El Saadawi beschrijft een intensieve periode uit 1981 toen zij achter de tralies verdween op gezag van president Sadat zelf.
    Op zes september 1981 zit Saadawi aan het bureau in haar slaapkamer te werken aan een roman. Echtgenoot, zoon en dochter zijn de deur uit. Ze geniet van de concentratie op haar werk. Dan wordt er op de deur gebonkt. Ze negeert het signaal en blijft aan het schrijven. De signalen houden niet op en worden heviger. Voor de deur staan politiemensen met geweren en bajonetten. Buiten op straat staan politiewagens gereed. Saadawi wordt afgevoerd naar een gevangenis. Niemand vertelt haar waarvan ze beschuldigd wordt. In de gevangenis belandt ze in een cel met in totaal veertien vrouwen. Sommigen van hen behoren tot haar vriendenkring. Sadat heeft een groot aantal mensen laten oppakken zogenaamd omdat zij deelnamen aan godsdienstrellen en samenzweerden tegen de natie. Dan volgt een beschrijving van hoe het dagelijkse leven in de gevangenis eruit ziet. Hoe erbarmelijk de omstandigheden ook zijn, een schrijver probeert altijd te schrijven. De rustige momenten na middernacht zijn heel geschikt.

    Sinds mijn aankomst in de gevangenis schreef ik steeds op toiletpapier en sigarettenvloeitjes. Toiletpapier was niet verboden, we kochten het in de kantine met bonnetjes, zoals we er ook sigaretten kochten


    De lezer krijgt een sfeertekening van de leefomstandigheden. Er is geen privacy, de hygiëne laat te wensen over, er is altijd lawaai en het eten is smakeloos. In elke fase van het verhaal etaleert Saadawi haar strijdbaarheid. Dat begon al met het vervoer naar de gevangenis. In de auto weigert ze tussen twee politiemensen plaats te nemen maar wil een plek aan het raam. In de cel is zij een motor in het ontwikkelen van solidariteit tussen de vrouwen. De gevangenen stellen eisen aan de gevangenisdirectie. Ze willen een afscheiding met de naast gelegen cel waar zich vrouwen met kinderen bevinden. Ze willen brood zonder wormen, het verdelgen van de kakkerlakken en reparatie van de toiletten. Ze krijgen in sommige opzichten hun zin.
    Hoe mensonterend de situatie ook is, toch kun je ook dan je geestelijke autonomie bewijzen. Saadawi begint gewoonlijk in een optimistische stemming aan de dag. Ze wil zich er niet onder laten krijgen. Haar gedachten dwalen vaak af naar markante momenten in haar persoonlijk leven. Via lichamelijke oefeningen probeert ze haar conditie op peil te houden. Met sommige vrouwelijke cipiers vinden vertrouwelijke gesprekken plaats. Na enige tijd wordt Saadawi eindelijk aan een verhoor onderworpen. Het lijkt te gaan om artikelen die ze vele jaren eerder heeft geschreven. Ze verweert zich maar voorlopig verandert er niks. Het tij keert pas als het bericht in de gevangenis doorsijpelt dat Sadat bij een aanslag om het leven is gekomen.
    Saadawi schrijft aan opvolger Hosni Moebarak een brief waarin zij bezwaar maakt tegen wat haar is overkomen. Opsluiting zonder een serieuze tenlastelegging, zonder onderzoek en rechterlijke tussenkomst behoort ongedaan gemaakt te worden. Ze wordt op het paleis van Moebarak ontboden en mag nadien tot haar eigen verbazing naar huis. Ze laat het er niet bij zitten. Direct gaat ze met haar echtgenoot terug naar de gevangenis om uit solidariteit met haar lotgenoten eten voor hen af te geven. Door de toevallige moord op Sadat heeft de hele onverkwikkelijke periode amper een maand geduurd. Het was wel een maand om nooit te vergeten.
    De Nederlandse uitgave door de Vlaamse uitgeverij Kritak dateert uit 1987. Afgezien van de nodige Vlaamse zinwendingen doet de vertaling in de ogen van nu wat stijfjes aan. Dat neemt niet weg dat het boek een portret heeft opgeleverd van een vrouw die beschikt over een bijzondere dosis moed.
    middelr@xs4all.nl

    Terug