Leesimpressies
Oksana Zaboezjko: Mijn langste boektournee
- Nr. 9 - 2023
- Deze letters type ik precies een jaar nadat Poetin Oekraïne binnenviel en Oksana Zaboezjko naar Polen vloog om een essaybundel van haar hand te promoten. Voor het eerst op reis na twee jaar van lockdowns. Van Kiev naar Warschau is een uurtje vliegen. De kleine koffer volstond want het ging om een bezoek van drie dagen ingevuld met veertien interviews en twee optredens. Vrij besteedbare tijd was er niet of nauwelijks. De laptop bleef thuis. In de hotelkamer is het niet de wekker maar de telefoon die haar wakker schudt. Het thuisfront aan de lijn: het is begonnen, we worden gebombardeerd. Het is dus toch gebeurd. Zaboezjko kijkt in de spiegel van de hotelbadkamer en vraagt zich af: allemaal goed en wel, maar hoe kom ik weer thuis? Wekenlang zal ze in Polen blijven en maakt van de nood een deugd. Ze gaat schrijven wat haar bezig houdt. Ze wisselt particuliere ervaringen af met beschouwingen over de ontstane politieke situatie. De grondtoon is woede. Hoe kan het dat de wereld niet bijtijds heeft ingezien waar Poetin op uit was. Met ergernis memoreert zij voorbeelden uit persoonlijke contacten met ambtsdragers en uit de internationale pers waarin het Russische frame van de geschiedenis doorklinkt. Hoezo opstandelingen in de Donbas, hoezo één volk.
De naam van Oksana Zaboezjko kwam ik voor het eerst tegen toen haar klassieker Veldonderzoek naar Oekraïense seks in het Nederlands verscheen. Het boek met de opvallende cover hield ik in handen zonder het te kopen. Een taxatiefout met de kennis van nu. Oekraïne was ondanks een eerder bezoek aan Odessa toen nog ver weg;. Afgelopen jaar verschenen er twee boeken van haar. Naast het verhaal van de boektournee is er de verhalenbundel Zusters, alle twee de moeite waard. Ze schrijft fel en rauw.
Zaboezjko verdedigt het eigen karakter van Oekraïne. Daar was al sprake van voor het ontstaan van de Sovjet-Unie. Ze gaat terug in de tijd toen in haar land het hetmanaat van Kozakken aan het bewind was van 1649 tot 1764. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, volgens Poetin de grootste geopolitieke catastrofe uit de twintigste eeuw, werd Oekraïne onafhankelijk. Dat heeft het Kremlin nimmer kunnen accepteren. Bij herhaling is geprobeerd de loop van de geschiedenis te wijzigen. Op naar het grote Russische rijk. Goedschiks of desnoods kwaadschiks. In de ogen van Zaboezjko heeft het Westen de Koude Oorlog niet gewonnen. Er was hooguit een gevechtspauze ingelast met als fataal gevolg eenzijdige ontwapening.De afgelopen twintig jaar ben ik voor de derde keer getuige van hoe het Westen ‘Oekraïne ontdekt’: met de Oranjerevolutie in 2004, met Euromajdan in 2014 en na 24 februari 2022, toen Oekraïne voor de derde keer deze eeuw een stokje stak voor de Kremlin-plannen om het buurland opnieuw te knechten
Tussen de beide landen bestaan aanzienlijke verschillen. Rusland heeft een verticaal karakter waarbij de bevelslijnen van boven naar beneden lopen tegenover het horizontale karakter in het vaderland. Trefwoorden zijn zelfstandige organisaties handelend op het niveau van lokale gemeenschappen, flexibel en effectief op basis van tijdelijke of permanente netwerken. Schrijvende collega Andrej Koerkov merkt op dat Russen collectivistisch zijn ingesteld tegenover het individualisme van de Oekraïner.
Een belangrijke pijler van de Russische staatsmacht is de Geheime Dienst. Zaboezjko merkt fijntjes op dat alle landen een geheime dienst hebben zoals huizen een WC hebben. Het wordt ernstig als de WC het hele huis regeert. De inhoudelijke inspiratie komt niet langer uit de geschriften van Karl Marx. Die leemte is ingevuld door de orthodoxe kerk. De patriarch en de president zijn bondgenoten in het kwaad.
Op alle mogelijke manieren probeert Rusland de autonome ontwikkeling van andere landen te beïnvloeden. Het kolonialisme duurt voort. Onderwerping geschiedt in de doctrine van de KGB langs vier stadia. Het begint met demoralisering waarbij gedurende een generatie gepoogd wordt een eventueel anti Russisch sentiment bij te sturen. Een netwerk van agenten zet zich in om via onderwijs, kerk en media het bewustzijn bij te buigen. Dan volgt de destabilisering waarbij via een vijfde colonne de fundamenten van economie, defensie en rechtsorde aan het wankelen worden gebracht. Geleidelijk aan is de tijd rijp voor een crisis waarbij gewelddadige interventies horen met als doel een marionettenregime te installeren. Hierop volgt de fase van normalisering waarbij structureel het functioneren van een land gebeurt aan de leiband van Moskou. De landen van het voormalige Warschaupact kunnen hierover meepraten. Zaboezjko wijst op de geldigheid van de wet van Tsjechov waarvoor waarnemers met veel naïviteit de ogen sluiten. Als er in de eerste akte een geweer op het toneel hangt, dan moet dat voor de vijfde akte zijn afgegaan. In tegenstelling tot velen in de wereld zijn de Oekraïners niet bang voor de Russen. De bewijzen zijn dagelijks zichtbaar. De verbetenheid in het betoog van de schrijver zijn begrijpelijk tegen de achtergrond van de actualiteit. In het nawoord van vertaler Tobias Wals is er ruimte voor enige nuancering. Ik hoop dat Zaboezjko haar strijdbaarheid zal vasthouden.
middelr@xs4all.nl
