Leesimpressies
Pajtim Statovci: Mijn kat Joegoslavië
- Nr. 2 - 2024
- Per auto in een dag door Kosovo. De indruk die het meest bleef hangen was de confrontatie met nieuw aangelegde begraafplaatsen in een glooiend landschap die je bij binnenkomst of bij het verlaten van een dorp kon aantreffen. Een verse bloemenzee markeerde de plek. Soms stond bovenaan in grote letters de naam UϚK voorzien van een rood embleem. De boodschap was duidelijk. Hier was kort geleden enorm huisgehouden. Geweld op de Balkan is al gauw buitenproportioneel. Buren die jaren gezamenlijk een glaasje slivovitsj dronken sloegen elkaar plotseling de hersens in. Het buitensporige geweld was geen privilege van een enkele bevolkingsgroep. Het gebeurde over en weer. Inmiddels zijn de gebeurtenissen aldaar doorgedrongen in de literatuur. Wie meer wil weten over de situatie in Kosovo kan terecht in een roman van Pajtim Statovci. Hij heeft zijn wortels in Kosovo en leeft nu in Finland. Hij schrijft ook in het Fins. In zijn roman blijft hij dicht bij zijn persoonlijke geschiedenis. Zijn verhaal laat zien hoe ingrijpende gebeurtenissen doorwerken in iemands persoonlijke leven en wat migratie met mensen doet. Hij hanteert een bijzondere vorm voor zijn verhaal door afwisselend twee mensen aan het woord te laten.
In Mijn kat Joegoslavië komt allereerst een Finse student aan het woord. Zijn naam is Bekim. Het boek opent met een via internet aangeboord sociaal contact. Bekim heeft een homoseksuele afspraak met een onbekende. Daarnaast staat het betoog van Emine, een vrouw uit Kosovo. Het betreft geen willekeurige personages. Emine is de moeder van Bekim. Zij vertelt met precisie, jaar en plaats van handeling zijn omschreven, over haar leven. Dat begint bij haar jeugd. Zij vertelt over de verwachtingen die zij als meisje had. Die jeugd eindigt met een door de ouders gearrangeerd huwelijk. Door het toeval is er een kortstondige ontmoeting met Bajram. Hij vindt haar een beeldschone vrouw. Zij vindt hem een mooie jongen. Nadien meldt Bajram zich met zijn vader bij de vader van Emine. Het resultaat is het besluit tot een huwelijk.
Toen ik een jaar of vijftien was, werd ik me bewust van het feit dat ik midden op het platteland woonde, dat ik hoogstens een middelmatige leerling was en zelfs niet bijzonder goed kon zingen, ook al wilde ik de beste zangeres ter wereld zijn
Het huwelijk wordt groots gevierd en neemt enkele dagen in beslag. Alle rituelen worden in acht genomen. De bekroning is het ophangen aan de waslijn van een onderlaken met een grote ronde vlek in het midden. Bajram blijkt niet aan het ideaalbeeld van zijn echtgenote te voldoen. Nog voor de huwelijksvoltrekking gedraagt hij zich gewelddadig. Behalve het particuliere aspect tussen twee mensen is er een externe gebeurtenis die het leven van het kersverse echtpaar ingrijpend beïnvloedt. Op hetzelfde moment komt Josip Broz, beter bekend onder de naam Tito, te overlijden. Daarna zal de Balkan niet meer hetzelfde zijn. In Kosovo nemen de spanningen tussen Serviërs, vanouds de machtige minderheid, en de Albanezen toe. De moslims komen steeds meer in de verdrukking. Bajram raakt zijn baan kwijt. Emigreren is de veiligste oplossing. Bajram kiest met zijn gezin voor Finland, een plek in Europa waar de kans dat je er een Serviër tegenkomt het kleinst is. Finland blijkt weinig gastvrij jegens de nieuwkomers die op hun beurt veel moeite hebben zich aan te passen. Bajram en Emine krijgen vijf kinderen. Zoon Bekim zorgt voor problemen. Hij heeft last van nachtmerries waarin hij door een slang belaagd wordt. De ouders en hun kinderen vervreemden van elkaar. Alles is in dat koude en donkere land anders. Het maakt nogal verschil of je de billen reinigt met water of met papier. Op school komen de verschillen op scherp te staan. Tijdens een sportdag komen de kinderen zonder schaatsen of ski’s naar school. Bajram meldt zich op hoge poten bij de schoolleiding als hij merkt dat daar het vak wereldreligies gedoceerd wordt. Dat vindt een moslim nergens voor nodig. Bekim vecht tegen zijn demonen. Hij neemt een slang als huisdier en ontmoet in een gaybar een pratende kat. Het beest gaat mee naar huis en manifesteert zich als een gesprekspartner. Het zijn surrogaten om zijn eenzaamheid te bestrijden. Hij hoopt zelfs op de dood van zijn steeds maar bozer wordende vader. Emine verlaat in wanhoop haar echtgenoot en probeert op eigen benen te staan. Ze vindt een eenvoudige baan in een supermarkt en doet daar contacten op.. Bajram keert na de oorlog terug naar Kosovo. Sindsdien probeert een vredesmacht van de NAVO te voorkomen dat er weer vijandigheden zullen losbarsten. Emine en Bekim ontdekken dat zij inmiddels van Kosovo vervreemd zijn. Emine blijft in Finland. Haar dochters hebben trouwplannen met Finse mannen. Na de oorlog informeren de Finnen waarom zij nu niet teruggaan naar hun eigen land. Het beetje sympathie dat tijdens de oorlog voor de vluchtelingen gereserveerd was, is verdwenen. Pajtim Statovci heeft een roman geschreven waarin de zware prijs, die ontheemd zijn met zich meebrengt, in het volle licht komt te staan. Daarin spaart hij zichzelf niet. Dat heeft overigens wel een ontwapenend eerbetoon aan zijn moeder opgeleverd.
middelr@xs4all.nl
