Leesimpressies
Paul Murray: De bijensteek
- Nr. 15 - 2025
- Wie zich afvraagt wat het hoofdthema in de vuistdikke romans van de Ierse schrijver Paul Murray is, komt wellicht uit bij het begrip catastrofe. Dat was al zo in het veelgeprezen “Skippy tussen de sterren”. Daarin komt vanuit een breed perspectief het leven op een kostschool aan bod met als climax de dood van Skippy. Murray is bedreven in het portretteren van de belevingswereld van adolescenten. Op die voet gaat hij in “De bijensteek” gewoon door. Hierin staat de familie Barnes centraal bestaande uit vader Dickie, moeder Imelda, de 18-jarige dochter Cass en de 12-jarige zoon PJ. Elk van de gezinsleden krijgt een eigen deel van het boek toegemeten waarin de lezer een uitvoerige inzage krijgt in de persoonlijkheid van de betrokkene. Daarin komt niet alleen de eigen individualiteit tot uitdrukking maar ook hoe iedereen tegen de andere gezinsleden aan kijkt. Dat is niet altijd even hartelijk. De familie Barnes is in zwaar weer terechtgekomen. Dickies vader heeft met succes zijn bedrijf als autodealer tot ontwikkeling gebracht. Deze grondlegger renteniert inmiddels op grote voet in Portugal. De economische malaise heeft echter Ierland bereikt en heeft drastische consequenties voor de autobranche. De dagen van voorspoed zijn voorbij. Een vestiging in een belendend dorp is al gesloten. Het is aan Dickie om het tij te keren. Helaas zijn auto’s nooit zijn passie geweest. Als jongetje werd hij wagenziek.
Het thema catastrofe komt al op de eerste pagina het verhaal binnen. In de plattelandsgemeente waar het gezin Barnes woont, is het gesprek van de dag de gezinsmoord een dorp verderop culminerend in de zelfmoord van de dader. Daarmee is de toon gezet. Het is opmerkelijk dat Murray ondanks de behandeling van het verval weet te vermijden om een sombere leeservaring te serveren. Er zijn vitaliteit en humor te vinden te midden van onheilspellende gebeurtenissen. De gezinsleden Barnes beoefenen een eigen stijl in het omgaan met de bedreigingen. De gezinsleden kenmerken zich door een grote middelpuntvliedende kracht. Zij hebben elk met eigen demonen af te rekenen. Dochter Cass bevindt zich aan het eind van de middelbare school en heeft af te rekenen met de toxische invloed van vriendin Elaine. De twee vriendinnen geven zich over aan drankgebruik en identificeren zich met het werk van Sylvia Plath, iconisch dichter die zelfmoord pleegde. Cass wil het liefst zo snel mogelijk het dorp verlaten en gaan studeren in Dublin zoals haar vader ooit deed. Dublin is het gedroomde alternatief voor het benepen dorpsleven. Zoon P.J. is niet aan drank verslaafd maar aan gamen. Hij vindt steun bij een digitale vriend, die zich uitgeeft voor een leeftijdgenoot en hem uitnodigt bij hem in Dublin te komen logeren. Bovendien is P.J. het mikpunt van de grote pestkop van school. P.J. is bang dat hij door de belabberde omstandigheden naar kostschool gestuurd zal worden en zo het bewijsstuk wordt van het uiteenvallende gezin. Pas na de kinderen is het ruim baan voor de ouders.
Dat Dickie getrouwd is met Imelda rust op een wreed toeval. Dickie had een jongere broer die in veel opzichten zijn tegenpool was. Dickie was een studiebol en timide. Broer Frank was de getapte jongen en ster van het plaatselijke voetbalteam. Dickie wilde ooit priester worden, Frank misdadiger. Frank is verloofd met de schoonheid Imelda. Frank werkte met plezier in het autobedrijf. Dan komt Frank door een ongeluk plotseling te overlijden.Vader vond dat Dickie de zaak moest overnemen. Dickie wilde liever dat Frank zijn plaats innam, nu zou hij die van Frank overnemen. Niet alleen zou hij Frank worden- hij zou de Frank worden die Frank zelf niet was geweest
Hoe verschillend ook de broers waren erg op elkaar gestemd. Na het overlijden van Frank zoeken Dickie en Imelda troost bij elkaar. Als Imelda zwanger blijkt, besluiten ze te trouwen. Weer maakt Dickie zich ondergeschikt aan zijn plichtbesef. De huwelijksplechtigheid zorgt voor de titel van de roman. Van de bruiloft bestaan geen foto’s. Imelda bleef de hele dag gesluierd omdat haar gezicht gezwollen was door een bijensteek. Imelda kwam uit een bedenkelijke familie. Haar vader was een tiran met losse handjes. Op weg naar de bruiloft sloeg hij zijn dochter. De bijensteek was zo bleek later in de roman een verzonnen alibi. Imelda genoot van de voorspoed. Ook voor haar was Dublin een toevluchtsoord. Je kon er geweldig winkelen. Ooit verdiende Dickie een vermogen en gaf Imelda er twee uit. Met het toenemen van de financiële zorgen zet zij haar echtgenoot steeds verder onder druk. Hij moet bij zijn vader te rade gaan voor een lening. In de passages met Imelda in de hoofdrol past Murray een stijlbreuk toe. De tekst volgt een ononderbroken stroom. Punten en komma’s ontbreken. Murray en Imelda komen uit het land van James Joyce en laten zich door hem inspireren . In plaats van een extra inspanning om het bedrijf te redden kiest Dickie ook voor een vluchtroute. Met een vriend trekt hij zich in het bos terug om een bunker te bouwen. Dat is de redding voor een komende apocalypse . Ondertussen blijft zijn Dublinse studietijd in zijn gedachten spoken. Daar ontdekte hij de verleidingen van de grote stad inclusief de aanwezige homobars.
In het laatste deel van het boek treden de vier gezinsleden tegelijk op de voorgrond. Ze trekken allemaal richting bunker. Murray laat in het midden hoe dit gaat aflopen. Is er sprake van een middelpuntzoekende kracht van een verzoening of staat er een drama op stapel waar de roman mee begon?
De ruim 800 bladzijden bevatten naast de vier hoofdrolspelers ook een stoet aan overtuigende spelers met een bijrol. Elk personage worstelt met de eigen positie. Ze nemen zich iets voor maar doen vervolgens iets anders. Ze zijn minstens zo vaak speelbal als regisseur. Dat houdt vaart en spanning in het verhaal.
Voor de Booker Prize gold de voorlaatste keer De bijensteek als de gedoodverfde winnaar. Uiteindelijk ging de bekroning naar Lied van de profeet van Paul Lynch. Soms is gedoodverfd echt beter.
middelr@xs4all.nl
