Leesimpressies
Peter Hoeg: Het effect van Susan
- Nr. 3 - 2018
- De Susan naar wie een effect vernoemd is, heet voluit Susan Svendsen. Zij is natuurkundige en zal daar door de hele roman heen blijk van geven. Als zij in India een Deense landgenoot ontmoet die ondanks de hitte nauwelijks zweet en koel blijft, meldt zij dat hij de tweede hoofdwet van de thermodynamica ontkracht. Enzovoort. Die hebbelijkheid staat los van het effect dat haar naam draagt. Die eer heeft zij te danken aan het feit dat mensen zodra zij met haar in contact komen de waarheid beginnen te spreken. Of zij dat nu willen of niet. Het bestaan van het effect is de reden dat de Deense man, topambtenaar van beroep, haar in India benadert. Susan is in de problemen geraakt. Zij wordt beschuldigd van een poging tot moord met blote handen op een minnaar. Ook haar kinderen, een tweeling van zestien jaar, verkeren in benarde omstandigheden. De zoon probeerde antiquiteiten uit India te smokkelen en de dochter is weggelopen met een priester uit Calcutta. Haar man Laban Svendsen is er vandoor met de zeventien jarige dochter van een maharadja en heeft de Indiase maffia achter zich aan. Hoeg maakt snel duidelijk dat de Svendsens geen standaard gezinnetje vormen. De Deense topambtenaar belooft Susan en haar gezin een veilige terugkeer naar huis op voorwaarde dat Susan haar effect voor zijn doel wil inzetten.
Peter Hoeg werd in 1992 ineens een gevierd internationaal auteur dankzij Smilla’s gevoel voor sneeuw. Minder bijval was er voor De vrouw en de aap uit 1996 waarbij de eerstgenoemde verliefd werd op de laatste. Daarna verschenen er nog slechts incidenteel nieuwe boeken van Hoeg. In 2015 werd de stilte verbroken door Het effect van Susan.
Hoeg heeft een voorliefde om de ondergang van de beschaving in zijn werk aan de orde te stellen. Hij is te beschouwen als een bondgenoot van Thierry Baudet en helaas net zo weinig geloofwaardig. De tegenprestatie die van Susan verlangd wordt, is het opsporen van de laatste verslagen van de Toekomstcommissie en het interviewen van de leden om te achterhalen wat zij hebben bekokstoofd. De Toekomstcommissie was een gezelschap dat in de jaren zeventig bijeenkwam en bestond uit twaalf hoogbegaafde mensen uit verschillende disciplines met als opdracht het opstellen van verschillende scenario’s. De belangrijkste voorspelling behelsde de ondergang van de beschaving. De commissie besloot deze voorkennis niet openbaar te maken en de leden spekten, nu het nog kon, de eigen bankrekening.We hebben gekeken naar het aantal gepubliceerde uitgekomen voorspellingen die ieder van hen afzonderlijk had gedaan. Maar pas na twee jaar, toen we hun verslagen doornamen, kwamen we erachter hoe ongelofelijk precies het materiaal was
Susan gaat op pad om de leden van de commissie aan de tand te voelen. Op het moment dat zij bij een betrokkene arriveert, blijkt deze net om het leven gebracht vaak op een gruwelijke manier. Dat je mensen de waarheid kunt laten zeggen blijkt een andere kwaliteit te zijn dan op tijd komen. Het verhaal wordt steeds onheilspellender.
Het geldt als een verdienste van een schrijver als hij of zij de lezer weet over te halen tot suspension of disbelief. Er zitten onwaarschijnlijkheden in een verhaal maar deze worden zo meeslepend opgediend dat de lezer bereid is de gebeurtenissen voor de duur van het leesproces voor waar aan te nemen. De vertelkunst verslaat de logica. Hoeg doet een enorm beroep op dit vermogen en slaagt daar wat mij betreft niet in. Het probleem dient zich al bij het begin van het verhaal aan. Nergens wordt duidelijk hoe Denemarken eigen staatsburgers uit India weet los te weken als zij verdacht worden van ernstige feiten. Hoeg legt weinig uit en doet geen moeite het onwaarschijnlijke aannemelijk te maken. Niet alleen de verhaallijn zit vol onwaarschijnlijkheden ook de wijze waarop de schrijver het verhaal opdient is rommelig. Als zowel het wat als het hoe tekort schiet is er weinig waar de lezer overtuigingskracht uit kan putten. Verwarring is het resultaat. Personages veranderen niet alleen van rol maar ook van karakter. Er is sprake van een deprimerend doemscenario waarbij de auteur consequent een montere toon aanhoudt, ook al een merkwaardige combinatie. De duisternis neem in de loop van de roman niet af, maar alleen maar toe. De eigenzinnigheid van Susan Svendsen kan de roman niet redden.
De aangename verrassing van een nieuwe Hoeg is door de roman niet waar gemaakt. Ook de vijf sterren uit de thrillergids van Vrij Nederland vormden een aanbeveling het boek te lezen. Ooit werd deze gids in het leven geroepen door hoofdredacteur Rinus Ferdinandusse, die overigens zelf op een speelse manier spannende boeken wist te schrijven met als held Rutger Lemming. Ik ruil Hoeg graag in voor het werk van Ferdinandusse dat in mijn bibliotheek alle saneringen heeft overleefd. Jammer dat de erfgenamen van Rinus de kluts kwijt zijn.
