Leesimpressies

  • Pieter Waterdrinker: Tsjaikovskistraat 40

  • Nr. 30 - 2018
  • Tot voor kort had ik nooit een boek van Pieter Waterdrinker gelezen. Hij was mij bekend als opgewonden standje in praatprogramma’s van de omroep. Als het over Rusland gaat, is hij een veel gevraagd opiniegever, een begrip dat de lading beter dekt dan opiniemaker. Waterdrinker is van mening dat wij Nederlanders niets van Rusland weten en er nog minder van begrijpen. Betreft het Poetin dan is zijn boodschap gelijkluidend. Hij staat er in het heropvoeden van zeventien miljoen Nederlanders gelukkig niet alleen voor. Waterdrinker opereert in ploegendienst met Derk Sauer, van hetzelfde laken een paar mouwen. Hun belangrijkste argument lijkt te zijn: wij komen er vaak dus wij snappen wat er aan de hand is. Gedurende de ruim zeventig jaar die de Russische revolutie duurde, kwamen er vanuit de hele wereld communistische sympathisanten naar het beloofde land. Zij werden gegidst en zagen een paradijs op aarde. Zij kwamen er weliswaar over de vloer maar ze hadden het volkomen mis. Mensenrechtenschendingen was het enige waar je in dat land niet voor in de rij hoefde te staan. Aanwezigheid is geen garantie voor een verstandig oordeel. De aflevering van Zomergasten met Waterdrinker als gast deed mij de belerende opiniegever vergeten en maakte nieuwsgierig naar de schrijver.

    De uitgever van Waterdrinker verzocht hem ter gelegenheid van het eeuwfeest van de Russische revolutie de geschiedenis daarvan op te tekenen. Hij had daar helemaal geen zin. Over dat onderwerp zijn al bibliotheken vol geschreven. Bovendien dreigde een race tegen de klok. Op een eeuwfeest kun je niet een jaar te laat komen. De lezer komt er snel achter dat Waterdrinker niet iemand is die graag via boeken het verleden bestudeert. Hij staat juist graag vooraan als het gaat om gebeurtenissen in de actualiteit. Waterdrinker kijkt liefst zelf achter de linies. Het resultaat is een autobiografische vertelling onder de titel Tsjaikovskistraat 40. Waterdrinker vervlecht de geschiedenis van de revolutie dooreen met zijn eigen historie. Als jongetje van een echtpaar dat in Zandvoort een familiehotel uitbaatte, wist hij dat hij hier weg wilde. Het landschap en de mensen zijn er te saai. Door toeval kwam hij, met als opdracht het verspreiden van bijbels, in Rusland terecht. Het communiste liep op de laatste benen. Verandering hing in de lucht. Veel van wat ooit verboden was, bleek opeens al dan niet oogluikend toegestaan. Daar kon je groots en meeslepend leven. Hij zou met een Russische vrouw trouwen en afwisselend in Moskou en Petersburg wonen. De boektitel is zijn adres in Petersburg, gelegen in een wijk waar ooit vele beroemdheden woonden en waar zich sleutelscènes afspeelden tijdens het uitbreken van de revolutie. De avontuurlijke geest van Waterdrinker springt met gemak van de omstandigheden in het dagelijks leven naar het toneel van de grote politiek.

    Ik dacht aan de pijpenla waarin mijn vriendin op dat moment verbleef, aan de schimmel in de gemeenschappelijke badkamer, aan het weerzinwekkende compacte ploffen waarmee de ratten zich vanuit de dakgoten op de vuilniscontainers beneden op de binnenplaats lieten vallen


    Waterdrinker schrijft met vaart over wat hij allemaal meemaakt. Hij bedient zich daarbij van een barokke taal die aansluit bij wat hij vertelt. Soms slaat hij door in literatuurderigheid vooral als hij de weersomstandigheden wil typeren. Soms weet hij geen maat te houden: ‘de judaspenning van de maan hangt de gehele dag door aan de bleekblauwe hemel’ of ‘in permanent conclaaf met de gouden zon’ of ‘de hemel koepelde stralend blauw’.
    Er zit veel woede in Waterdrinker. Hij gooit alle remmen los als hij de Nederlandse literaire wereld aan een beschouwing onderwerpt. Een gevoel van miskenning lijkt een belangrijke drijfveer. Zijn debuut in de literatuur was ongelukkig. Hij kreeg van de burgemeester van Zandvoort een beschuldiging van antisemitisme aan de broek op basis van uitspraken van een van zijn personages. De rechter gaf Waterdrinker gelijk. Niet bekend is of de burgemeester aangifte heeft gedaan van moord door wat schrijvers van thrillers allemaal aanrichten.
    Buiten kijf is dat Waterdrinker een hartstochtelijk liefhebber is van schrijvers en hun werk. In Tsjaikovskistraat 40 bezoekt hij plekken die verbonden zijn met onder meer Babel, Nabokov, Tolstoi en Tsjechov. Inmiddels mag het werk van Waterdrinker zelf op steeds meer erkenning rekenen. Zijn laatste roman Poubelle oogstte veel bijval. Daarin heeft de hoofdpersoon, die de nodige overeenkomsten met de schrijver vertoont, de ontwikkelingen in Oekraine een prominente plaats gegeven. Van Maidan tot de annexatie van de Krim, van de oorlog in de Donbass tot de MH17. Waterdrinker is een meeslepend verteller. En soms heeft de ruwe bolster een blanke pit. Met liefde schrijft hij bijvoorbeeld over het sappelende bestaan van zijn ouders of trekt hij weer eens de portemonnee voor een lening aan zijn zwager. Hij is een verfrissende stem te midden van het navel staren in de Nederlandse literatuur. Wie houdt van spruitjesgeur heeft bij Waterdrinker weinig te zoeken. Hoewel zijn betweterige optreden in praatprogramma’s ergernis kan oproepen, laat hij in zijn literaire werk overtuigend zien hoe het is om in Rusland te leven met Poetin als moderne tsaar. De kleptocratie als eigentijdse bestuursvorm. De les is toch weer show don’t tell.

    Terug