Leesimpressies
Rafael Chirbes: Aan de oever
- Nr. 33 - 2015
- Ahmed Oualli is als gastarbeider van Marokko naar Spanje gekomen. Hij is gelokt door de explosie van welvaart aan de kust rond Valencia. Overal verrijzen nieuwe gebouwen. Het potverteren door de toeristen kan tot grote hoogte stijgen. Oualli is werkzaam in de timmerfabriek, een familiebedrijf met aan het hoofd de 70-jarige Esteban. Het is 26 december 2010 en Oualli vult opeens zijn dagen met vissen. De crisis heeft toegeslagen en de timmerfabriek is recentelijk failliet verklaard. De hijskranen en betonmolens staan stil. De appartementen groeien niet langer tot in de hemel. De uitzichtloosheid verdringt de welvaart. Dan ziet Oualli in het moeras de rottende vleeshompen van wat een menselijk lichaam geweest is. Hij maakt zich geschrokken uit de voeten. Voor je het weet krijg je als buitenlander ook daar de schuld van. De meeste verdachten van de aanslagen in 2004 op de trein in Madrid kwamen uit Marokko. Nergens maakt het boek expliciet melding van wiens lichaam zich in het moeras bevindt. De suggestie die de schrijver wekt is onontkoombaar. De rest van het boek speelt zich 12 dagen eerder af. De lezer krijgt de gedachten en herinneringen van de hoofdrolspelers opgediend. Het wordt een klaagzang over werkloosheid en verval.
Schrijver Rafael Chirbes heeft een meerstemmige roman geschreven. Verschillende personages komen via een monoloog interieur aan het woord. Onmiskenbaar komt Esteban de laatste baas van de timmerfabriek het meest aan het woord. Nooit heeft hij die plek in het familiebedrijf geambieerd. Esteban ging studeren aan de kunstacademie in Madrid maar liet zich door zijn vader overhalen toch in de zaak te komen. Terug naar de provincie waaruit hij zo graag wilde vertrekken. Nooit heeft hij een hechte band ervaren met zijn vader. Een emotionele binding was er wel met zijn vroeg gestorven moeder. De vader van Esteban is nog steeds in leven, een dementerende stumper van meer dan 90 jaar. Door het faillissement zijn de bankrekeningen leeg. Esteban heeft ook de Colombiaanse verpleegster moeten ontslaan die voor zijn vader zorgde. Nu neemt hij gedwongen zelf die zorg op zich. Een vader die voor altijd je leven bepaalt ook als je dat zelf niet wilt. Zelfs de dagindeling dicteert de oude man. Het gezin waarin Esteban opgroeide kende in totaal vier kinderen. De oudste en beoogde opvolger overleed op jonge leeftijd aan longkanker. De andere broer wilde niet deugen en zag de vader enkel en alleen als erflater en dan was er nog Carmen, het lievelingetje van vader. Esteban was veroordeeld tot een leven in dienst van pa. Liet zich veroordelen.
Hij krijgt min of meer hetzelfde voor elkaar als wat hij zijn hele leven voor elkaar kreeg. Vroeger lukte hem dat door zijn gezag te doen gelden, nu weet hij het met zijn zwijgen en zijn gestumper te bereiken
Als de bouwexplosie tot stilstand komt worden de toeleveringsbedrijven meegesleurd in de ondergang. Voor Esteban is de tegenslag extra groot omdat hij zijn spaargeld als compagnon in het bouwbedrijf van een vriend heeft gestopt. Ook failliet. De uitzichtloosheid slaat in de roman op elke bladzij toe. Het enige lichtpunt voor Esteban zijn enkele herinneringen aan zijn jeugd. Hij had een diepe band met oom Ramon, de jongere broer van zijn vader. Eigenlijk vervulde de oom de vaderrol die de echte vader niet wilde spelen. De vader had zich vastgebeten in zijn communistische idealen waarvoor hij na de burgeroorlog een periode in de gevangenis doorbracht. Voor Esteban schoot geen liefde meer over. Dan was er in zijn jeugd de hartstochtelijk liefde voor Leonor, die er uiteindelijk met zijn beste vriend Francisco vandoor zou gaan. Het duo ging een restaurant uitbaten dat door Michelin gelauwerd zou worden. Het tweetal vergaart roem. Als Francisco na de dood van zijn vrouw terugkeert naar zijn geboortegrond hernieuwt zich het contact tussen de jeugdvrienden. Francisco meent dat Esteban de juiste keuze heeft gemaakt. Hij is gebleven waar hij thuishoorde. Esteban is jaloers op de dromen die Francisco wel durfde najagen. De buitenlanders die op de economische voorspoed zijn afgekomen gaan ook gebukt onder de onvrede over de gemaakte keuzes. Is er geen heimwee naar de mensen van vroeger dan toch in ieder geval naar het landschap van voorheen zoals geldt voor de Colombiaanse verpleegster.
De roman van Chirbes is overvol met onvrede en vergeefsheid. Het gaat over mensen die een mooie toekomst achter zich hebben. Hoewel Chirbes stilistisch de miserie van zijn personages raak weet te typeren, is het boek wel wat lang uitgesponnen. Frustraties zijn het best te verteren met mate. Helaas kunnen we van Chirbes geen nieuw werk meer verwachten. Hij overleed enkele maanden geleden op 66-jarige leeftijd. Gelukkig is veel van zijn werk in vertaling beschikbaar. De bijzonderheid van het werk laat zich in kleine details herkennen. Ooit schreef Chirbes culinaire recensies. Veelvuldig komt in Aan de oever aan bod wat de personages eten en drinken. Dat is niet het somberste deel van de roman.
