Leesimpressies
Ruud Hisgen en Adriaan van der Weel: De lezende mens
- Nr. 24 - 2022
- Veel mensen hebben van huis uit het geloof in het lezen van boeken meegekregen maar als volwassene zijn zij gestopt met praktiseren. Ze doen er niet zo veel meer aan. Ze zijn ietsist geworden. Wel nog appjes, af en toe een tweet en natuurlijk de ondertitels van Netflix. Voor een echt boek ontbreekt de tijd. Hisgen en Van der Weel houden een pleidooi om boeken te lezen. Waarom een boek lezen met een boodschap waarvan ik mijn leven lang al overtuigd ben? Toch werd mijn belangstelling gewekt. De auteurs beschouwen het lezen van boeken niet alleen als een verrijking voor het individu maar ook als een bezigheid met een groot maatschappelijk belang. Democratie is een bijproduct van een geletterde samenleving. Lezen bevordert kritisch en analytisch denken. Stopt het lezen dan is het voortbestaan van een democratie geen vanzelfsprekendheid. De digitale media hebben nieuwe mogelijkheden aangeboord. Ze bezitten functionaliteiten waar het boek het tegen aflegt. Tegelijkertijd hebben de nieuwe media een ander soort lezen populair gemaakt die nadelig uitpakt voor de beschikbare leestijd, leesmotivatie en leesconcentratie. De auteurs geven waardevolle suggesties om het lezen van boeken te bevorderen. Aan het eind van mijn stuk zal ik daar nog een element aan toevoegen waar zij geen melding van maken
In De lezende mens beginnen de auteurs hun verhaal beschouwend en analyserend. Er is aandacht voor de historische ontwikkeling over hoe de boekcultuur is ontstaan. Ze gaan nader in op wat lezen nu precies behelst. Ze onderscheiden drie manieren van lezen. Tegenpolen zijn diep lezen en scannend of bladerend lezen. Daar tussen bevindt zich absorberend lezen. Het is een onderscheid naar de intensiteit waarmee de lezer leest. De digitale revolutie doet minder een beroep op diep lezen. Gelukkig hebben de makers van het boek niet de insteek gekozen om aan de digitale media een oorlogsverklaring uit te brengen. Ze erkennen de vooruitgang en het gemak dat vanuit Big Tech de wereld is ingebracht. Evenmin hebben zij de illusie dat het om een voorbijgaande modegrill gaat. Wel wijzen ze op de nadelen die aan het gebruik van nieuwe media verbonden zijn. Burgers zijn afhankelijk van het verdienmodel van de exploitanten die er alles aan doen om de aandacht van mensen in hun rol van consument zo lang mogelijk vast te houden. Iedereen krijgt de informatie die bij hem of haar past afgeleid van in het verleden gemaakte keuzes. Iedereen krijgt een eigen bubbel voorgeschoteld. Afwijkende opvattingen verdwijnen uit het digitale universum. Iedereen krijgt de desinformatie of de complottheorie waarbij hij zich thuis voelt. De burger als jengelende consument.
Waar boeken worden geassocieerd met diep lezen, blijken schermen de natuurlijke habitat te zijn voor bladerend ‘hyperlezen’. Op je verbeelding en empathische vermogens wordt een minder groot beroep gedaan wanneer je her en der bijeengeraapte fragmenten tot je neemt dan wanneer je je wat langere tijd verdiept in het universum van één schrijver
In het laatste deel van De lezende mens verschuift de focus van beschrijvend naar activistisch. De auteurs doen wat zij zelf noemen handreikingen die behulpzaam zijn om het voornemen tot lezen een duwtje in de rug te geven. Er blijkt zoiets te bestaan als bibliotherapie waarbij je leesadviezen ontvangt die aansluiten bij een bepaald mentaal ongemak. Leesclubs waarvan er duizenden in Nederland bestaan zijn een sociale stok achter de deur om de animo tot lezen uit de verdrukking te halen. Voor wie geen keuze weet te maken is er de Gids voor de wereldliteratuur van Pieter Steinz. Een sterk punt van Steinz vormen de vele verwijzingen die het bevat om verwante literatuur op het spoor te komen van iets waar je net positieve ervaring mee hebt opgedaan. Zonder commerciële bijbedoelingen. Tot slot nog iets wat mij in de selectie van te lezen boeken heeft geleid naar interessante ontdekkingen. Je zou dat kunnen omschrijven als reflectie op de actualiteit. Fictie vertelt niet noodzakelijkerwijs de waarheid maar kan wel iets toevoegen aan de waarheid waardoor die inzichtelijker wordt. Stel dat Rusland een invasie pleegt in Oekraïne dan ben je niet zo in de stemming om een Russische schrijver te lezen tenzij het om een oppositionele auteur gaat als Maxim Osipov. Voor de hand ligt ook een schrijver als Pieter Waterdrinker met zijn inside kennis van de Russische ziel of denk eens aan de populairste Oekraïense schrijver van deze tijd: Andrej Koerkov.
De laatste tijd zijn de onrusten in Sri Lanka in het nieuws. President Rajapaksa die zijn land runt als een krakkemikkig familiebedrijf ondervindt verzet vanuit de bevolking. Op mijn nachtkastje liggen twee boeken van Anuk Arudpragasam gereed, een schrijver die zowel in het Engels als in het Tamil schrijft.
Literatuur kan de waan van de dag van een fundamentele onderstroom voorzien. Er zijn talloze krantenartikelen verschenen met verklaringen waarom mensen op Donald Trump stemmen. Die stukken lichten ongetwijfeld een tip van de sluier op. Voor mij is de verklaring van het Amerikaanse stemgedrag nooit overtuigender getoond dan in de roman Main street van Sinclair Lewis. Pikant detail is dat Lewis dat boek schreef ongeveer een eeuw voordat Trump aan de macht kwam. Het sentiment uit het boek is een hardnekkige factor gebleken.
middelr@xs4all.nl
