Leesimpressies

  • Salman Rushdie: Shalimar de clown

  • Nr. 2 - 2007
  • Met als aanbeveling de Bookerprijs las ik ooit Midnight’s children. Een imposant boek maar ook een werk dat de lezer uitgeput achterlaat van alle verbale overdaad. Toen het Iraanse bewind het doodvonnis over Rushdie uitsprak naar aanleiding van The Satanic Verses, schafte ik dat boek aan. Aan het lezen daarvan ben ik nog altijd niet toegekomen. Zo heb ik tenminste iets gemeen met de Iraanse machthebbers van toen. Het bezit van The Satanic Verses is een steunbetuiging aan het vrije woord en een symbolische daad tegen de onverdraagzaamheid van religieuze of andere huize. Van Rushdie ben ik sindsdien alle boeken blijven kopen. Ruim de helft daarvan heb ik ook gelezen. Soms tot genoegen zoals bij Imaginary Homelands en soms niet. Het boekenweekgeschenk Woede vond ik stomvervelend. En dan is er nu Shalimar de clown.


    Hoewel Rushdie royaal is in het leggen van verbanden over de hele wereld is de hoofdrol hier weggelegd voor enkele bewoners van Kashmir, het prachtige gebied dat gebukt gaat onder concurrerende aanspraken van India en Pakistan. De lokale gemeenschap bestaat vooral uit acteurs en koks. We maken kennis met Boonyi en met Shalimar de clown. Zij zijn op de dag af even oud en tussen hen groeit al jong een intense liefde uitmondend in een huwelijk. Zij is hindoe, hij moslim. Hun idylle raakt aangetast. Op een dag bezoekt de Amerikaanse ambassadeur Max Ophuls Kashmir. Hij, behept met een dodelijke charme, raakt betoverd door de danskunst van Boonyi en zij ziet in hem de toegangspoort naar een rijkere wereld. Shalimar de clown, een bijnaam die hij dankt aan zijn vaardigheid als koorddanser, blijft verbitterd achter. Zijn eer is bezoedeld en eer gaat boven alles. Shalimar de clown komt steeds meer onder invloed van het terrorisme. Afghanen wijken, als gevolg van de strijd tegen de Russen, uit naar Pakistan waar het geweld verder ontkiemt. Shalimar wil wraak zowel op zijn echtgenote als op de ambassadeur als op de dochter die uit hun verbintenis is geboren. Politieke en persoonlijke motieven maken van hem een moordzombie.

    Rushdie beschrijft de lotgevallen van zijn personages in een fantasievolle en uitbundige stijl. In vijf hoofdstukken elk gewijd aan een hoofdrolspeler vertelt hij het verhaal opgesierd door talloze nevenverhalen. Aan associaties geen gebrek. Elk hoofdstuk is rijk voorzien en eindigt met een daverende gongslag: geboorte, een moord of de blikseminslag van een verliefdheid. Van dialogen maakt Rushdie spaarzaam gebruik. Zijn verteldwang is zo groot dat hij zelf vooral het woord voert. Zijn visie op zijn figuren en hun relaties domineert boven wat zij zelf daarover kunnen melden. Dat komt overeen met zijn visie op het schrijverschap waarover onder meer. De schrijver van De duivelsverzen is een duivelskunstenaar met woorden. –Shalimar de clown is zeker een indrukwekkend boek waarin persoonlijke ontwikkelingen vermengd worden met de wereldgeschiedenis.

    Toch roept het boek ook iets onbevredigends op wat zich in eerste instantie lastig laat benoemen. Tot ik daarvoor de woorden en argumenten vond bij niemand minder dan Rushdie. Naast een bestaan als romanschrijver neemt hij graag deel aan het publieke debat. Rushdie heeft een breed interessegebied. Zijn laatste bundel met non fictie dateert uit 2002 en is getiteld Step across this line. Daarin vertelt Rushdie over een lezing die hij hield voor studenten in Delhi. Een jonge vrouw, die eerst meldde dat zij dat dikke –Midnight’s children
    helemaal gelezen had, stelde hem de volgende vraag: “Fundamentally, what’s your point?” Een herkenbare vraag. Ik denk dat het geenszins nodig is om een roman te verengen tot iets van een centrale boodschap. Het antwoord, dat de boodschap bestaat uit alles wat tussen de eerste en de laatste pagina beschreven staat, is ook een dooddoener zoals de jonge vrouw Rushdie meteen tijdens de voorbereiding van zijn antwoord onder de neus wrijft. Een roman die slechts de verbale virtuositeit van de schrijver etaleert is l’art pour l’art. Waarom zou de lezer daar uren aan opofferen? Rushdie ontwijkt het antwoord op de vraag. Informatiever is hij verderop in dezelfde essaybundel bij een bespreking van John Coetzee’s Disgrace. Hij betoogt dat goede literatuur een dieper begrip van gebeurtenissen kan bieden dan verslaglegging zoals de media die voor hun rekening nemen. Journalistiek laat slechts een half licht schijnen. Het is de taak van de schrijver om het inzicht te leveren dat bij de personages zelf ontbreekt. Dan werpt een schrijver licht op de duisternis in plaats van zelf onderdeel van die duisternis te worden. Rushdie vindt, ondanks de kwaliteiten die het boek zeker bezit, datDisgrace uiteindelijk tekort schiet. Hij trekt de volgende conclusie. “It doesn’t, finally, shed enough new light on the news. But the news does add a bit to our understanding of this book.” Juist vanuit deze zienswijze valt er wat af te dingen op de verdiensten van Shalimar de clown. Het nieuw inzicht kan toch moeilijk zijn dat achter iedere terrorist een overspelige vrouw schuil gaat. Niet weer cherchez la femme. De vraag blijft: mister Rushdie, what is your point?

    Terug

Lijstjes

Deze auteur komt voor in de lijstjes: