Leesimpressies
Sana Valiulina: De boekhouder en de overste
- Nr. 11 - 2022
- Paranoia is de beroepsziekte van dictators. Wie onderdrukt dient permanent alert te zijn op tegendruk. Alles moet onder controle blijven. Poetin heeft bij wijze van Newspeak kort na de inval van Oekraïne enkele woorden in de ban gedaan. George Orwell gromt in zijn graf. Woorden als oorlog, inval en vrede zijn taboe. Op ongehoorzaamheid staat vijftien jaar gevangenisstraf. Misschien wel de beroemdste roman uit de Russische literatuur heet voortaan “… en …”. Niet Tolstoj maar Louis-Ferdinand Céline lijkt nu de auteur.
Sana Valiulina werd in 1964 in Tallin geboren, toen Sovjet-Unie nu Estland. Ze is inmiddels meer dan dertig jaar in Nederland en heeft verschillende boeken op haar naam. In haar keuze van onderwerpen blijft het autocratische Rusland scherp in het vizier. Er was veel waardering voor haar roman “Kinderen van Brezjnev”. Het nu apart uitgegeven werk vormt daarvan een slotdeel dat op eigen benen is gezet. Het werk sluit uitstekend aan bij de actualiteit van nu. De lezer ontwaart dat haar ergernis over wat er zich twee uur vliegen hier vandaan allemaal heeft voorgedaan, dagvers is gebleven. Literatuur kan helpen de werkelijkheid te begrijpen.Het verhaal in De boekhouder en de overste is ontleend aan de werkelijkheid. Toen de accountant Magnitski een grootscheepse fraude bij een overheidsdienst ontdekte werd hij niet als klokkenluider op het schild gehesen maar belandde hij in de gevangenis waar hij een jaar later onder verdachte omstandigheden zou overlijden. Valiulina realiseerde zich dat de publicatie van haar verhaal in Russische vertaling wel eens problemen zou kunnen geven. De uitgever stelde haar gerust. Zolang je geen bedreiging vormt voor de geldstromen richting machthebbers knijpen zij een oogje toe. Van de receptie van het boek in Rusland ontbreekt elk spoor.
Valiulina heeft gekozen voor de vorm van een parabel. Als in een pamflet komen de overste en de boekhouder tegenover elkaar te staan. Twee wereldbeelden botsen op elkaar. De overste bestiert het land Gazolia met als hoofdstad Pegelburg. Oils vormen het wettige betaalmiddel. Volgens de Stem van Gazolia leeft men er in een symfonie van Waarheid, Heiligheid en Liefde voor het Volk.Terwijl de vorst voor zichzelf paleizen liet optrekken, het goud uit de aarde pompte en in pijpleidingen over de oceaan stuurde, in ruil voor oils, waarvan hij over de hele wereld paleizen bouwde ter viering van zijn onsterfelijkheid
Het perspectief van de boekhouder is anders. Hij verkeert in de veronderstelling zijn plicht te hebben gedaan met het aan de kaak stellen van overheidsfraude. In plaats daarvan wordt hij onder druk gezet een andere partij als schuldige aan te wijzen. Als hij documenten ondertekent die de alternatieve waarheid bevatten zal alles goed komen. Zijn jeugdvriend De Bankier probeert hem over te halen de makkelijkste weg te kiezen. Denk aan je vrouw en kinderen, denk aan je datsja. Pas op dat je niet alles kwijt raakt. Koppigheid leidt tot niets. De boekhouder wordt tot zijn verbazing aangehouden, verhoord en gevangen gezet. Hij schrijft in zijn wanhoop de overste een brief. Hij blijft hopen dat er sprake is van een misverstand.
De overste raakt zo waar even van slag. Normaliter ontvangt hij brieven op geparfumeerd papier van dames die hem overladen met complimenten. Zij bieden hun onvoorwaardelijke liefde aan. Hoe heeft de brief van de boekhouder terecht kunnen komen tussen zijn post. Wie heeft zijn plicht verzaakt?
Soms slaat bij de boekhouder de twijfel toe. Zal hij trouw blijven aan zijn principes? Zelfs bij de overste ontstaat er in enige mate onzekerheid. Hij kan de zaak niet laten rusten. Het komt tot een confrontatie. De overste bezoekt de boekhouder in de gevangenis. Dat gebeurt in het geheim. De overste wil met eigen ogen polshoogte nemen. De waarheid van de boekhouder stuit op de hogere waarheid van de overste. Door ambtenaren van Gazolia te beschuldigen komt de mythe van de perfecte staat in diskrediet. Mensen konden eens gaan denken dat ook de hogere echelons niet deugen als zou blijken dat de lagere regionen het niet zo nauw nemen met de voorschriften. De boekhouder wil maar niet begrijpen dat het problematisch is als hij doet waar hij voor betaald wordt. Hij is het niet die de ambtenaren beschuldigt. Het zijn immers de cijfers die de misdaden aan het licht brengen. De bewijsvoering is sluitend gedocumenteerd. Als een mantra voert hij het volgende verweer: ik heb geen verstand van filosofie, ik heb verstand van cijfers. De ontmoeting brengt een oplossing niet dichterbij. Partijen houden voet bij stuk. Als de overste is vertrokken gaat de Commissaris door met het verhoor. De boekhouder zal de strijd nooit winnen. Gazolia komt ongeschonden uit de strijd. De boekhouder is een verrader en wordt beschuldigd van persoonlijke verrijking en samenwerking met buitenlandse agenten.
Valiulina heeft de roman geschreven als een lang gerekte woedeaanval. Het is precies de toon waar Poetin recht op heeft.
middelr@xs4all.nl
