Leesimpressies
Simone de Beauvoir: Misverstand in Moskou
- Nr. 10 - 2015
- Zestigers van nu maken een carrièreswitch, veroveren een nieuwe liefde of pakken een universitaire studie op. Liefst op dezelfde dag lopen zij de marathon van Boston en fietsen zij tegen de Mont Ventoux op. Zeventigers van nu, zie Mick Jagger en Freek de Jonge, springen anderhalf uur op een podium. Wat een contrast met André en Nicole uit de novelle van Simone de Beauvoir, een halve eeuw geleden geschreven. De twee vormen een gepensioneerd leraren echtpaar. Hij is 64 en zij 60. Praktisch op elke pagina denkt een van hen aan de nabijheid van de dood zonder dat er overigens een terminale ziekte in het geding is. De eindigheid van het leven werpt een continue schaduw over de gedachtewereld van deze personages. Dat fatalisme werkt aanstekelijk op de lezer. Bij een voorgenomen restaurantbezoek wil je André en Nicole toeroepen: pas op, doe het niet, jullie zijn vast al voor het dessert overleden. Het concept levensverwachting is in 50 jaar radicaal gewijzigd. Er zijn meer opmerkelijke zaken aan de novelle. Wellicht houden de echtelieden van elkaar maar kennen zij elkaar ook een beetje?
Het is 1963 als André en Nicole een bezoek brengen aan Rusland. Dat hadden zij drie jaar eerder ook al gedaan. Ze zijn te gast bij Masja, dochter uit een eerder huwelijk van André. Masja fungeert als gids en tolk. Verwijderd van het vertrouwde Parijs zorgt de nieuwe situatie voor spanning in de relatie tussen de echtelieden. Wat sterk is aan de novelle is de opbouw uit korte scènes waarbij telkens zowel het perspectief van hem als van haar aan bod komt. De verschillen komen soms in de vorm van een dialoog tot uitdrukking maar vaker is er sprake van onuitgesproken gedachten. Ieder construeert een werkelijkheid op basis van persoonlijke opvattingen. Nicole is gesteld op Masja maar ervaart haar tegelijk als een sta-in-de-weg tussen André en haarzelf. Tegelijk vernemen we dat André thuis in Parijs altijd jaloers is geweest op de hechte band tussen zijn vrouw en hun zoon. Futloosheid neemt bezit van het echtpaar. Voor seksuele genoegens voelen zij zich te oud.
Ze zouden de treurige oude dag tegemoet gaan van mensen die alleen maar bij elkaar blijven omdat uit elkaar gaan na een bepaalde leeftijd niet meer doenlijk is
Het misverstand uit de titel doet zich voor als Nicole verneemt dat hun verblijf in Rusland een verlenging krijgt zonder dat daarover met haar overleg is gepleegd. André meent zeker te weten dat hij dat punt met haar heeft opgenomen. De ergernis tussen de twee neemt hevige vormen aan. Nicole overweegt in haar eentje naar huis te reizen. Na een periode van mokken halen de twee bakzeil en zijn minder zeker van het eigen gelijk. Misschien heeft hij het inderdaad niet aan de orde gesteld of heeft zij de suggestie niet opgemerkt. De twee raken in gesprek. Het grote misverstand is uit de wereld. Maar het structurele misverstand sluimert door. Man en vrouw hebben een verschillende verwachting van het leven. André staat sympathiek tegenover het socialistisch ideaal maar ziet dagelijks om zich heen dat de Russische werkelijkheid daar ver vandaan blijft. Nicole loopt minder warm voor politieke kwesties. Zij is niet gefascineerd door politieke relaties maar in betrekkingen tussen mensen en wat zij van hun leven maken. Communicatie tussen man en vrouw is per definitie een opgave. Ondertussen leert André Russisch met behulp van de Pravda en drinkt wat glaasjes wodka.
De belevenissen in Rusland putten uit de ervaringen die Sartre en Beauvoir opdeden bij hun bezoeken aan dat land. Zij werden gerekend tot de fellow travelers, mensen die het politieke ideaal omarmden en daardoor de misdaden die noodzakelijk waren om het ideaal te realiseren ontkenden successievelijk rechtvaardigden successievelijk mondjesmaat erkenden. Hoe groter de idealen des te meer misdaden zullen regimes moeten plegen. De fellow travelers van toen zijn de Nederlandse jihadisten van nu, dromend van het islamitische paradijs zonder te letten op een onthoofding meer of minder.
Voor veel mensen is Simone de Beauvoir een boegbeeld geweest van de vrouwenemancipatie. Haar ster fonkelt nog een beetje. Die van Sartre is al lang gedoofd. Toen ik de jaren des onderscheids bereikte vond ik Walging een prachtig boek. Ik zou dat nog eens ter hand moeten nemen om te bezien of die waardering stand heeft gehouden. Over het existentialisme hoor je niemand meer. Het was misschien wel de enige filosofische stroming met een kledingvoorschrift. Wie heeft er nog een zwarte coltrui? Misschien was het existentialisme wel meer een leefstijl dan een gedachtegoed. Mij stond aan Sartre zijn overdosis aan pathetiek tegen. Ik herinner me een journaalfragment waarbij een toevallig passerende cameraploeg Sartre, gewapend met een stokbrood een boulevard overstekend, een microfoon onder de neus duwde nieuwsgierig naar zijn commentaar op de laatste misstand in de wereld. De nieuwe Voltaire had duidelijk geen sjoege om welke brandhaard het ging maar stak voor de zekerheid een tirade af over de noodzaak tot vrijheid. Geen gevoel voor humor was de achilleshiel van het existentialisme.
Laat me eindigen met Simone de Beauvoir en de slotzin van Misverstand in Moskou. Een finale in stijl. ‘Waarom ben je begonnen je oud te voelen?’vroeg hij.
