Leesimpressies
Stefanie Zweig: Het begon in Afrika
- Nr. 34 - 2010
-
Weet je op de leeftijd van twaalf jaar wat je wilt worden? Navraag bij enkele collega’s heeft me geleerd dat niemand toen het plan had consultant te worden. Hoe kun je bepalen wat je wilt worden als het nog zo’n lange weg is om iemand te zijn. Sommige mensen hebben hun plannen vroeg gereed. Stefanie Zweig portretteert in Het begon in Afrika een stel vriendinnen annex lotgenoten op een kostschool in Kenia. Hun ouders zijn gevlucht uit Duitsland en Polen voor wat de Holocaust in wording was. Zij zoeken steun bij elkaar. De omslag van het boek bevat een schitterend beeld van meisjes in schooluniform die met hun voeten tussen de uitsparingen van de stenen op een muur staan, juist hoog genoeg om over de balustrade te kijken. Wij zien hen op de rug, zij kijken naar de toekomst. De een kijkt naar beneden, de ander naar de horizon. Wat zij zien blijft voor de kijker in nevel gehuld. Verwachtingsvol. Op de verjaardag van een van hen, Auguste Victoria, spreken zij onder de eucalyptusboom hun dromen uit. Auguste Victoria is afkomstig van de pracht van Sanssouci in Potsdam. Zij heet nu Vicky wat handiger is om later een Engelse echtgenoot te strikken. Ze krijgt hem ook evenals de gedroomde hondjes Bingo en Baxter.
Stefanie Zweig pakt met dit in 2004 geschreven boek de draad op van haar bestseller Nergens in Afrika. Daarin staat het gezin waarin Stefanie Zweig opgroeide centraal al voert zij in het boek de naam van haar alter ego Regina. Haar ouders gaan gebukt onder heimwee en onder elkaar. Het bestaan op de boerderij is sober. Bloody refugees past ingetogenheid. De klasgenootjes op kostschool komen in dit deel niet verder dan figuranten. Meer aandacht is er voor de omgang van Regina met haar leerkracht die haar naar Dickens Little Nell doopt. Zo vat het vuur bij Regina vlam om van woorden haar levensvervulling te maken. Woorden zijn messen, is haar uitdrukking. Onder de eucalyptusboom zal zij voor het eerst uitspreken: ‘ik denk dat ik een boek ga schrijven.’ Dat zal nog even op zich laten wachten. Als tiener verlaat zij Afrika. Over de periode daarna doet Zweig verslag in Ergens in Duitsland. Na een journalistieke loopbaan volgen de romans.
Beloof haar dat ik alles zal doen wat in mijn macht ligt om te voorkomen dat ze met een bordje om haar nek op reis moet
Stefanie Zweig heeft ervoor gekozen om niet in de ik-vorm te schrijven. Daarmee schept zij enige afstand tot haar eigen leven. Vermoedelijk zou de ik-vorm Nergens in Afrika tot een overtuigender boek hebben gemaakt. Quasi neutraal krijgt de lezer de belevenissen van het gezin opgediend. De indrukken van de jonge Regina zijn het sterkst. Vooral haar perspectief komt uit de verf. De ongemakkelijke verhouding met haar moeder en de intense liefde voor haar vader met zijn zelfbeklag was in de ik-vorm authentieker tot uitdrukking gekomen. De objectiverende benadering gedijt wel in Het begon in Afrika. Het verhaal wordt verteld met de wijsheid van achteraf. Na elkaar lang uit het oog te zijn verloren wordt in de herfst van het leven de balans opgemaakt. De aantrekkelijke Vicky trouwde met Mortimer Horatio Archduke. Hij, een gewezen luchtmachtofficier, veroverde haar in een Keniaanse bar en troonde haar mee naar Sussex. Vicky beleefde haar droom maar werd voortijdig wakker. In zijn thuisland imponeerde de echtgenoot minder dan op safari in Afrika. ‘Hij rook meer naar schapen dan naar een man uit de hoogste maatschappelijke kringen’. De grote liefde werd een kleine en eindigde in een echtscheiding.
In het openingshoofdstuk worden zes schoolmeisjes voorgesteld. Vier van hen komen in het vervolg aan bod, van twee ontbreekt het spoor. Naast Vicky en Regina treden Lea en Liesel naar voren. De laatste wil zich bekwamen in de wiskunde en arriveert met een studiebeurs bij de London School of Economics. Mooi is de beschrijving van het contact met de toekomstige echtgenoot, die getekend door het verlies van zijn ouders tijdens de oorlog in een buitenlands pleeggezin een plaatsvervangend leven heeft aangenomen. De twee herkennen elkaars onthechtheid.
Lea volgt haar droom door naar Israel te verkassen, waar zij vroeg haar man verliest. Ook hier is oorlog de boosdoener. Voor mij werd in het leven van Lea de show gestolen door de veel oudere tweelingzussen Rachel en Rifka. Zij, op hun twintigste tegelijk weduwe, ontfermen zich met opgewekt venijn over Lea, eerst in Kenia later in Israel.
Zweig gaat met zevenmijlslaarzen door de levens van de vier vrouwen. Doordat zij zich concentreert op de sleutelgebeurtenissen in hun levens ontstaat desondanks een ingekleurd beeld. In lange zinnen, waar het plezier in het formuleren vanaf druipt, brengt zij de personages tot leven. Zij wisselt beschrijving af met commentaar en pendelt daarbij tussen milde spot en mededogen. Ze voert de spanning op door af en toe een komend voorval aan te kondigen. De lezer weet dat een dramatisch moment aanstaande is zonder dat de clou wordt weggegeven. Bezwaarlijk aan de stijl van Zweig is soms het overdadige gebruik van metaforen. Aan het eind overheerst echter de bewondering. De levens van de schoolmeisjes zijn getekend door de Tweede Wereldoorlog hoe ver zij ook van het slagveld verwijderd bleven. Zij hebben de stem van hun hart gevolgd. Dat is geen garantie om gevrijwaard te blijven voor tegenslag. Het resultaat is wel een ontroerend boek.
