Leesimpressies
Tanja Maljartsjoek: Vinvis der vergetelheid
- Nr. 10 - 2023
- Een onbedoeld bijproduct van de Russische invasie is de groeiende belangstelling in ons land voor Oekraïne. Moderne schrijvers uit dat land mogen zich verheugen in meer aandacht. Nederlandse uitgevers spelen hier op in. Er zijn vertalingen beschikbaar van mensen als Andrej Koerkov en Oksana Zaboezjko. Tanja Maljartsjoek deint mee op die golf ook al woont ze tegenwoordig in Wenen en schrijft ze in het Duits. In het eerste boek dat van haar in het Nederlands verschijnt is haar moederland onontkoombaar aanwezig. Daarin staat het leven centraal van Vjatsjeslaw Lypynsky die zich met hart en ziel heeft ingezet voor het volk van en een onafhankelijke staat voor Oekraïne. De ik-verteller die waarschijnlijk veel overeenkomsten bezit met de auteur kende Lypynsky niet en stuitte bij toeval op haar onderwerp. Er zijn een paar toevallige raakpunten. Ze verschillen op de dag nauwkeurig een eeuw in leeftijd. Hij bracht een paar dagen door in haar geboortedorp, zij enkele uren in het zijne. Het leven van de verteller bevindt zich in een impasse. Zij lijdt aan angstaanvallen en durft haar woning niet te verlaten. Wel leest zij stapels oude kranten. Daarin komt zij het overlijdensbericht tegen van de man die haar boegbeeld zal worden.
Hoewel er op de omslag de aanduiding roman staat te lezen, is het boek te beschouwen als een biografie van Lypynsky. De kwalificatie roman is te rechtvaardigen door de vermenging met het persoonlijke leven van de auteur. Voortdurend verschuift het perspectief tussen verteller en Lypynsky. Beide levens kennen een grote mate van tragiek. Dat leidt tot bespiegelingen over vergetelheid. Hoe is het mogelijk dat zij als Oekraïense niet op de hoogte was van het bestaan van Lypynsky die trouwens van geboorte Pool was. Daar komt de vergelijking met de vinvis vandaan. Zoals de vinvis een onnoemelijke hoeveelheid plankton verzwelgt, slurpt de tijd mensenlevens op. Vergetelheid is het lot dat iedereen wacht. Het boek dient als antidoses. Het overlijdensbericht krijgt in de krant meer aandacht dan de arrestatie van Al Capone, het toetreden van Maxim Gorki tot de Communistische Partij of de zelfmoord van de vrouw van een rabbijn in Vilnius. Die Lypynsky moet echt wel wat voorgesteld hebben. De necrologie spreekt van een vooraanstaand historicus en prominent politicus. Vergetelheid teistert niet alleen een ver verleden. De verteller verwijst naar de schilderijen uit de Italiaanse renaissance. Deze zagen er bij oplevering anders uit dan nu. Zij zijn voor altijd aangetast door het roet van kaarsvlammen door de eeuwen heen.
Ondergeschikte details spelen in mijn verleden, of liever gezegd, in mijn herinneringen daaraan, een belangrijker rol dan hoofdzaken. De hoofdzaken gaan schuil onder een laag roet. Ik heb geen overzicht over mijn verleden
Lypynsky begint zich al op jonge leeftijd in te zetten voor de Oekraïense zaak. Hij studeert agronomie en zal later in Geneve sociologie studeren om meer van groepsprocessen te begrijpen. Hij houdt redevoeringen, schrijft boeken en artikelen en discussieert met andere intellectuelen. Maljatsjoek zet vele namen op het toneel met uiteenlopende opvattingen. Dat is vooral de moeite waard voor historische fijnproevers. Lypynsky kent medestanders maar veel meer tegenstanders. Sommigen vinden dat Oekraïne geen onafhankelijk land behoort te zijn. Onder de voorstanders zijn er verschillen van inzicht over de wenselijke vorm. Behoort het land socialistisch te zijn of niet. Lypynsky bepleit een monarchistische variant met een sterke leider. In zijn persoonlijk leven heeft hij met tegenslag te kampen. Zijn huwelijk staat al snel op een laag pitje hoewel hij dol is op zijn enige dochter Ewa die hij te weinig ziet. Zijn gezondheid laat te wensen over en hij zal in eenzaamheid sterven gesloopt door tuberculose. Oekraïne kent een verscheurde geschiedenis. Nu eens valt het onder het Habsburgse Rijk dan weer onder het tsarendom. Duitsers en Polen hebben het land gedomineerd. Na de revolutie van 1917 strijden Witten en Roden om het grondgebied, “Kiev wisselde, als een vrouw van lichte zeden, ruim tien keer van hand, en elke machtsovername liep uit op bloederige zuiveringen.” De omvang van het territorium is daarbij een twistpunt. De geschiedenis weegt zwaar en gaat de kracht van een individu te boven.
Voor de verteller vormt opoe Sonja van moederskant met haar schoonmaakwoede en de excentrieke opa Bombtsjyk van vaderskant een brug naar het verleden. Haar herinnering aan hen brengt Lypynsky dichterbij. Zij ziet haar eigen bestaan als zinloos. “Ik ben voor mijzelf een onmetelijke gevangenis.” Haar universum krimpt rond haar tweeëntwintigste. Daarna heeft ze geen boek meer gelezen. Hoewel de crisis die zij doormaakt indringend is beschreven, blijft wat in het midden waardoor deze moest ontstaan. Lypynsky was niet de oorzaak. Zij kwam hem tegen toen zij al in isolement verkeerde. Er waren drie mannen in haar leven. De laatste liet haar in de steek niet opgewassen tegen haar zelf gekozen lot. Lypynsky was dus zeker niet de bron maar vormde haar zoektocht naar zijn leven een bijdrage aan de oplossing? Het slot van het boek laat die optie open. De vinvis sloot zijn bek en zwom verder.
middelr@xs4all.nl
