De hoofdrol in het boek is voor Klaus Uhltzscht. Dat is een onmogelijke achternaam voor een personage. Bol.com lukt het maar niet deze naam foutloos te schrijven. De drager zelf heeft grote moeite met acht medeklinkers achter elkaar. De voornaam Klaus vindt hij in orde. Als Thomas Mann zijn eigen zoon zo noemt dan kan die naam er mee door. We zullen hem verder als Klaus aanduiden. We volgen Klaus vanaf zijn geboorte tot en met de val van de muur op negen november in 1989. Het moment van de geboorte is meteen al van bijzondere betekenis in de Europese geschiedenis, want die vindt plaats in augustus 1968 als een pantserregiment richting Tsjecho-Slowakije trekt. Het leven van Klaus voltrekt zich langs twee invalshoeken. De ene is zijn seksuele ontwaken dat in geuren en kleuren uit de doeken wordt gedaan en de andere is zijn ontwikkeling tot modelburger en zelfs medewerker van de Stasi in de DDR. Het leven in een totalitaire staat stelt alle facetten van het leven in een politieke dimensie. Als een vriendin van Klaus geboeid is door Nederland dan is Klaus dat door de Nederlandse politiek van dat moment.

Genau, ich denke nicht an Tulpen, Käse, Windmühlen, Fahrräder, Fußballer, Jan Timman und schon gar nicht an Sonnenblumen auf Hausbooten- mir fallen bei Holland 48 Cruise-Missiles ein!

De vorm van de roman is die van een monoloog. Klaus heeft met zijn penis een belangrijk aandeel gehad in het omverwerpen van de muur. Dat is een grotesk verhaal maar het klopt wel want er zijn filmbeelden van. De New York Times weet Klaus op te sporen en een verslaggever laat hem zijn verhaal doen. Klaus maakt gretig gebruik van die mogelijkheid. Ruim 300 bladzijden is hij niet te stoppen. Van jongs af aan heeft Klaus grote ambities in het leven. De Nobelprijs voor literatuur is hem even lief als die voor de vrede.

De seksuele ontwikkeling van Klaus krijgt veel aandacht. Hij vertelt over de schaamte die hij voelde bij het besef dat zijn ouders het ooit met elkaar gedaan hebben en over de inspanning die het kostte om zijn erecties te verbergen. Het is een universeel verhaal en slechts in geringe mate verbonden met het leven in de DDR. Toch zijn er wel enige aanknopingspunten tussen de twee domeinen. Klaus koopt met een rood hoofd bij de kassa het beroemde boek van de DDR seksuoloog Dr. Siegfried Schnabl. Hij hoopt hierin alles te kunnen lezen over de G-Plek maar passages daarover ontbreken. Kan het zo zijn dat alleen vrouwen in het Westen een G-plek bezitten? Er is meer verwarring in seksueel opzicht. Klaus leert wat necrofilie is, wat sodomie inhoudt en wat pedofilie betekent. Is het zo dat filatelie een omfloerste term voor seks met postzegels is?

Brussig bezit beslist gevoel voor humor en seks is een gewillig onderwerp. Toch maakt het verhaal over de DDR de meeste indruk. Het blijft een griezelig verschijnsel dat op een paar steenworpen afstand van onze landsgrens enkele decennia een absurd regiem heeft kunnen gedijen. Berlijn is bij Enschede rechtdoor. Indrukwekkende films als Das Leben der Anderen en Goodbye Lenin hebben daar inmiddels hun licht op geworpen. Brussig doet eveneens een duit in het zakje. Klaus is in de veronderstelling dat zijn vader medewerker op een ministerie is om geleidelijk te ontdekken dat hij voor de Stasi werkt. Zelf komt hij ook bij de Stasi terecht. We volgen hem in zijn opleiding als hij volstrekt onzinnige observaties dient uit te voeren. Als een groot deel van de bevolking betrokken is bij de werkzaamheden van een geheime dienst dan is al gauw de paranoia aan de macht. Via echt bestaande personages als sporticoon Katarina Witt, politicus Erich Honecker en schrijfster Christa Wolf komt de werkelijkheid dichtbij. Van Wolf is achteraf bekend geworden dat zij voor de Stasi actief is geweest.

De eenzijdige vorm van de monoloog blijft leesbaar doordat Klaus voortdurend vragen opwerpt die hij vervolgens beantwoordt. De vragen mobiliseren de aandacht. Soms schiet de roman door naar het al te bizarre zoals bij de val van de muur. Desondanks is Helden wie wir een onderhoudende leeservaring. Niet meer en niet minder.

Terug