Leesimpressies
Torgny Lindgren: Herinneringen
- Nr. 1 - 2018
- Winter is het seizoen bij uitstek om Scandinavische schrijvers te lezen. Wij ervaren een enkele keer een gure wind uit het noordoosten. Je kunt dan het beste troost zoeken door te denken aan mensen die het slechter treffen. Guurheid kent gradaties. Tot hij vorig jaar overleed, was Torgny Lindgren zo iemand. Hij werd geboren in Västerbotten, een plaats in de nabijheid van Lapland. Als je van Malmö naar Stockholm gaat ben je ongeveer halverwege. Zelf heb ik het qua Zweedse noordelijkheid nooit verder geschopt dan Uppsala. Er zijn geen plannen om dit persoonlijke record scherper te stellen. Het was zomer tijdens het bezoek aan de stad van wetenschappers als Celsius en Linnaeus en er triomfeerde een behaaglijk zonnetje. Je moet echter niet overmoedig worden. In het werk van Lindgren kan het bar koud zijn maar de schrijver kijkt altijd met een geamuseerde blik naar de wereld. En dan is er altijd nog de Norrlandse aquavit om je mee te verwarmen. Lindgren schreef een roman met een titel ontleend aan dat drankje over een predikant met spijt over zijn vroegere bekeringsijver. Na vijftig jaar keert de man terug naar zijn oude standplaats om wat hij heeft aangericht ongedaan te maken. Dat was niet meer nodig. De tijd had in zijn voordeel gewerkt. Er resteerden slechts twee gelovigen.
Het boek getiteld Herinneringen is er gekomen door de aandrang van zijn uitgevers. Zij zagen dat er voor zoiets een markt zou zijn nu de populaire schrijver in de herfst van zijn loopbaan was aangekomen. De auteur had grote twijfels. Naar eigen zeggen had hij geen herinneringen. Sterker nog, hij had niet zo veel op met de werkelijkheid. Hij was immers in zijn jonge jaren bij de krant ontslagen, omdat hij zich niet om de werkelijkheid bekommerde. De werkelijkheid is een moeilijk grijpbaar verschijnsel. Lindgren heeft altijd meer op zijn verbeelding vertrouwd en waarom zou hij in de herfst van het leven zijn verbeelding herinnering gaan noemen. Hij heeft zich toch laten overhalen en heeft een persoonlijke draai gegeven aan zijn opdracht. Aan het eind van het boek betreedt de uitgever opnieuw het podium. Lindgren vraagt zich af of het boek aan haar verwachtingen beantwoordt. Zij merkt op dat het boek vol staat met gepraat. Er is weinig handeling. Daar heeft ze zeker gelijk in. Door handelingen te beschrijven is de kans groot dat de werkelijkheid een prominente plaats verovert. Daar had de auteur geen zin in. Gefilterd door zijn bril zijn er desondanks vele interessante portretten in het boek verzeild geraakt variërend van familieleden tot collega’s uit het schrijversvak. Lindgren was lid van de Zweedse academie, een gerenommeerd gezelschap, dat jaarlijks de Nobelprijs toekent. Hij begint dicht bij huis. De eerste persoon die hij typeert is grootvader. Dat is een beer van een kerel met rood haar en een nog rodere baard. Hij is voorzanger in de kerk en neemt de rol van het orgel over nadat het muziekinstrument door onweer in de as was gelegd. Volgens zijn moeder lijkt Lindgren op zijn grootvader. Als je foto’s van de schrijver ziet, is de associatie met Swiebertje nooit ver weg. Na de grootvader is oom Hjalmar aan de beurt.
Ik verdenk oom Hjalmar ervan dat hij eigenlijk altijd moordenaar wilde worden. Maar hij kwam er nooit uit wie hij vermoorden zou
Het is denkbaar dat het hoge noorden waar nooit iets gebeurt de verbeelding van Lindgren heeft geprikkeld. Je vult de leemte met wat je verzint. Met zijn onderkoelde humor vertelt hij wat hem invalt ongeacht de waarheid. Hij combineert graag het triviale met het absurde. In de roman Het ultieme recept beschrijft hij de rivaliteit om tot de beste balkenbrij te komen. In het latere deel van Herinneringen verruimt Lindgren de horizon. Dat levert voorvallen op met schrijvers uit binnen- en buitenland. Met collega’s nuttigt hij graag een drankje. Zo brengt hij een bezoek aan Zurich en treedt hij in de voetsporen van Thomas Mann die er een korte periode gewoond heeft. Lindgren is een groot bewonderaar van Mann. Ook het dodenmasker van Mann krijgt aandacht. Kunst is een onderwerp dat hem na aan het hart ligt. Het laatste boek dat van hem in vertaling is verschenen, Het groene glas, gaat over een kunstschilder die de perfectie wil realiseren.
Wie na lezing van de autobiografie de balans probeert op te maken zal geneigd zijn de eigen conclusie van Lindgren te onderschrijven. ‘En enigszins vertwijfeld kom ik tot de ontdekking dat mijn leven vorm mist.’ Het gebrek aan vormvastheid geeft nog aanleiding tot een volgende opmerking. ‘Mijn leven was geen roman maar een verhalenbundel.’ Inderdaad overheerst een verbrokkelde indruk die Lindgren bij de lezer achterlaat. Dat neemt niet weg dat hij met zijn karakteristieke blik wel weet te zorgen voor enkele onderhoudende uren leesplezier. Je vergeet de hagel en de sneeuw. De droge humor geeft wat warmte.
