Leesimpressies

  • Uwe Timm: De ontdekking van de curryworst

  • Nr. 8 - 2016
  • Het thema Duitsland van de boekenweek nodigde uit tot een aangepast leesprogramma. Dat resulteerde in een speurtocht naar het meest Duitse boek in mijn bibliotheek. Hoe bepaal je de hoogte van het Duitse gehalte bij een boek dat je nog niet gelezen hebt? Je kunt op een auteur afgaan maar ook op een titel. Alle boeken die nog moeten verschijnen zijn sowieso buiten mededinging. Daardoor kwam Auschwitz, de musical van Herman Brusselmans niet in aanmerking. Brusselmans is bovendien niet Duits genoeg. Al geruime tijd staat Mijn broer bijvoorbeeld van Uwe Timm op mijn verlanglijst maar bij nader inzien leek De ontdekking van de curryworst van dezelfde auteur eerder in aanmerking te komen. Dat boek uit het begin van de jaren negentig gaat terug naar de oorlog en staat met de curryworst symbool voor de wederopstanding van Duitsland. Terugkomen na een achterstand is een vaardigheid die Duitsers uitstekend onder de knie hebben. De curryworst als fundament voor het Wirtschaftswunder. Bovendien is Uwe Timm uit Hamburg afkomstig en dat geldt als een aanbeveling.

    In de latere naoorlogse Duitse literatuur is er volop aandacht voor de positie van gewone Duitsers. Hoe zijn zij de oorlog doorgekomen gesteld dat zij die hebben overleefd. De personages zijn ideologisch neutraal. Hun toevallige nationaliteit determineert hun rol in de geschiedenis. Zij zijn net zo goed te beschouwen als slachtoffer van een misdadig regiem. Wie hier op afgaat, krijgt de indruk dat Hitler in eigen land nimmer aanhangers bezat, alleen volgelingen tegen wil en dank. Kanonen und Butter geeft Sebastian Haffner als verklaring voor het tijdelijke succes. Het is een wat geforceerd beeld maar wie wil er nou een boek lezen over mensen die uit volle overtuiging het nazisme omarmden. De roman van Uwe Timm past in dit patroon. Timm neemt zelf als verteller deel aan het verhaal. Bij discussies over de oorsprong van de curryworst beweerden kenners altijd dat de bron te vinden was in het Berlijn van de jaren vijftig. Uwe Timm wist zich uit zijn jeugd te herinneren dat Hamburg de bakermat vormde. Hoe vaak had hij als jongetje niet genoten van een curryworst aan de kraam van Frau Brücker op de Grossneumarkt in de havenwijk. Dat gebeurde eind jaren veertig. Hij herinnerde zich dat Frau Brücker in hetzelfde appartementencomplex woonde als zijn tante Hilde bij wie hij vaak op bezoek kwam. Hij besluit op zoek te gaan naar Frau Brücker om uit haar mond de ware geschiedenis op te tekenen. Hij achterhaalt dat zij nog leeft en in een verzorgingstehuis woont. Dat levert een wonderbaarlijk verhaal op over de laatste dagen van de oorlog. En terzijde over de toevallige geboorte van de curryworst.
    Ten grondslag aan de ontdekking ligt de ontmoeting tussen de 40-jarige Lena Brücker en de 24-jarige bootsman bij de marine Hermann Bremer. Zij staan achter elkaar in de rij bij een bioscoop. Het is april 1945 en het Derde Rijk loopt op de laatste benen. De Engelsen liggen aan de overkant van de Elbe.

    Wie en wat er allemaal een rol hebben gespeeld bij de ontdekking van de curryworst: een bootsman van de marine, een zilveren ruiterinsigne, driehonderd eekhoornvellen, twaalf vaste kuub hout, een whisky drinkende worstfabrikante, een Engelse intendance-officier en een rossige Engelse schoonheid, drie ketchupflessen, chloroform, mijn vader, een lachdroom en nog veel meer


    Het avondje uit raakt verstoord door een luchtalarm. Lena en Hermann belanden samen in een schuilkelder. Als de kust veilig is, neemt zij hem mee naar huis. Ze brengen samen de nacht door. De volgende ochtend staat Hermann gereed om zich op het station bij zijn eenheid te melden. Lena nodigt hem uit te blijven. Hermann stapt weer in bed. Die actie maakt Hermann tot een deserteur waarop de doodstraf staat. Er ontwikkelt zich een romance tussen twee getrouwde mensen die 27 dagen zal duren maar voor Lena nooit voorbijgaat.
    Nauwgezet brengt de hoogbejaarde Lena verslag uit van wat ze heeft meegemaakt. Ze is praktisch blind en brengt haar dagen breiend door. Uwe Timm zal tot het laatste hoofdstuk moeten wachten voordat het geheim van de curryworst ontsluierd wordt. Lena schetst gedetailleerd hoe die 27 dagen verliepen. Overdag ging zij naar haar werk en bleef Hermann alleen in het appartement achter. Hij liep op kousen door het huis want zijn aanwezigheid moest onopgemerkt blijven. Gretig wacht hij het eind van de oorlog af om naar huis te kunnen. Lena verzwijgt voor hem dat de capitulatie inmiddels heeft plaatsgevonden. Zij wil dat haar geluk nog even voortduurt. Zij moet zich in verschillende bochten wringen om haar versie van de werkelijkheid in stand te houden. Zo komt Uwe Timm dicht in de buurt Jakob der Lügner van Jurek Becker waarbij een leugen gecontinueerd wordt om een illusie veilig te stellen. Uwe Timm pendelt voortdurend heen en weer tussen de actualiteit van zijn bezoek aan de oude vrouw en haar weergave van de herinneringen. Dat gebeurt in heldere zinnen die informatief maar ook wel wat vlak zijn. Na afloop blijft het verhaal je bij maar de formuleringen beklijven niet. Het einde krijgt hilarische trekjes. In de chaos van direct na de oorlog ontwikkelt zich een levendige ruilhandel bij gebrek aan reguliere verkrijgbaarheid van de benodigde producten. Via vele tussenstations verwerft Lena de materialen om haar droom een eigen kraam met curryworst te verwezenlijken. Hermann is dan al lang vertrokken en haar teruggekeerde echtgenoot is overtuigend de deur gewezen. Duitsland is weer op weg het machtigste land van Europa te worden.

    Terug