Leesimpressies

  • Vidia Naipaul: In a free state

  • Nr. 22 - 2006
  • De Volkskrant en uitgeverij Meulenhoff brengen op dit moment een serie uit onder de naam van twee werelden. Het gaat om tien boeken van schrijvers met een dubbele culturele identiteit. V.S. Naipaul maakt deel uit van deze serie. Twee werelden is in zijn geval naar beneden afgerond. Zijn ouders kwamen uit India, hij bracht zijn jeugd door op Trinidad en studeerde in Engeland. Zijn werk bestaat uit fictie en non-fictie. In a free state is een soort mengvorm. Het is een reisverslag in de vorm van een roman.

    Het boek bevat feitelijk vijf op zichzelf staande verhalen. Het begint en eindigt met een kort reisverslag. Verder bestaat het uit twee langere verhalen met daarnaast het titelverhaal, dat ruim de helft van het boek beslaat, als hoofdgerecht. De vijf delen van het boek staan geheel op zichzelf en toch versterken zij elkaar. Steeds zien we hoofdpersonen die zich vanuit een kwetsbare positie in een vreemde omgeving staande proberen te houden. Culturele verschillen vormen voor Naipaul een voortdurende bron van inspiratie. Daarvoor bereisde hij de hele wereld.

    De blik van Naipaul is zelden een warme. In het begin van zijn schrijverschap kon hij met een geamuseerde blik een onderwerp behandelen. Jeugdwerken als The suffrage of Elvira en Miguel street zijn verrukkelijk om te lezen. Later neemt de grimmigheid in zijn werk toe. Met het stijgen van de roem nemen de anekdotes toe over zijn nukkigheid in de omgang. Menig journalist kon onverrichter zake naar huis terug omdat hij de meester mishaagde. Een prachtig portret van Naipaul is te lezen in Sir Vidia’s shadow door Paul Theroux uit 1998. Theroux ontmoette Naipaul midden jaren zestig in Afrika. Met een leeftijdverschil van tien jaar keek de beginnende schrijver Theroux huizenhoog op naar Naipaul die al een reputatie verworven had. Uit de verhouding mentor en leerling ontwikkelt zich een hechte vriendschap. Beide zwermen uit over de wereld. Zij volgen elkaars loopbaan en wisselen ervaringen uit. Tenslotte dooft de vriendschap als Theroux niet langer raad weet met de ongenaakbaarheid van Naipaul. De waardering voor de schrijver blijft maar de mens daarachter is een onmogelijk persoon.

    De eigenzinnigheid van Naipaul is al jong zichtbaar. Als hij op 18 jarige leeftijd alleen afreist om in Oxford te studeren grijpt de eenzaamheid hem regelmatig naar de keel. Het brievenboek uit 1999 Letters between a father and a son getuigt van deze periode. In de brieven naar huis slaagt hij erin het zelfbeklag onder controle te houden. Liever noteert hij aansporende woorden voor zijn vader om gevolg te geven aan diens wens om van journalist schrijver te worden. Het kind op een kille studentenkamer is de sterke figuur in de relatie en niet de vader die veilig thuis zit. Deze jongen zou zich nooit door anderen de wet laten voorschrijven. Dat deed hij bij voorkeur zelf. Met kritische oordelen is Naipaul nooit zuinig geweest. Zo is hij bekend geworden om het stevige vonnis dat hij over de Islamitische wereld velde. Twee boeken schreef hij naar aanleiding van zijn bezoek aan niet-Arabische moslimlanden. Hij bezocht Iran, Pakistan, Maleisië en Indonesië. Het eerste deel Among the believers uit 1981 pakte het hardst uit. Overal stuitte hij op de afkeer van het Westen. Het was een selectieve afkeer die duurde tot iemand een pijnscheut in de knie voelde. Dan wisten de criticasters niet hoe snel ze in Amerika moesten komen om te profiteren van de knapste dokters en de beste ziekenhuizen. Het tweede deel Beyond belief uit 1997 bood meer ruimte voor nuance.

    Een niet met name genoemd Afrikaans land vormt het decor van In a free state. Het land is nog niet zo lang onafhankelijk en kent zowel een president als een koning, afkomstig van verschillende stammen. Het zou een mooi machtsevenwicht kunnen zijn ware het niet dat de president over het leger beschikt. De hoofdrolspelers zijn Bobby en Linda. Bobby is een homoseksuele overheidsdienaar die na een depressie in Afrika terechtgekomen is. Hij woont in het zuidelijk deel waar de koning met zijn mensen de dienst uitmaakt. Bij het begin van het verhaal verblijft hij vanwege een seminar in de hoofdstad. De berichten dringen door dat er in het zuiden een strijd om de macht gaande is. Hoewel het in de hoofdstad rustig is wil Bobby per auto de ongeveer 400 mijl naar het zuiden afleggen. Op verzoek neemt hij Linda mee. Zij en haar man zijn vage kennissen en wonen bij hem in de buurt.

    We volgen Bobby en Linda gedurende twee dagen op hun terugreis. Voortdurend is er een onbestemde dreiging. Er hangt een helikopter boven de weg; er zijn wegversperringen van de politie; een avondklok is van kracht en er zijn militaire konvooien. De reguliere route is geblokkeerd en de twee maken een omweg met een overnachting in het hotel op een uitgestorven plaats. Regelmatig is er de confrontatie met de autochtone bevolking. De verhouding met de lokale bevolking staat onder druk niet in de laatste plaats vanwege de onhoffelijke bejegening door Linda. De irritatie tussen de twee reisgezellen loopt hoog op. Zij zijn echter tot elkaar veroordeeld om veilig de plek van bestemming te bereiken. Voordat het zo ver is zullen ze echter hachelijke momenten doormaken die de vraag onontkoombaar maakt wat zij met hun leven op die plek te zoeken hebben. Het werk van Naipaul is niet bedoeld om gerust te stellen.

    Terug