Leesimpressies
Vivian Gornick: Een vrouw apart en de stad
- Nr. 14 - 2020
- Wandelen in Manhattan draagt vele beloftes in zich. Na elk blok bestaat de kans op een bijzonder voorval of de toevallige ontmoeting met een oude kennis. Alleen nu kan dat even niet. Het lijkt erop dat het nieuwe virus meer slachtoffers zal maken dan de aanslag op de Twin Towers. Wat wel kan is lezen over wandelen in Manhattan. Vorige week las ik over het wandelgedrag van Maeve Brennan, deze week over dat van Vivian Gornick. Ze brengt niet voor het eerst verslag uit van wat zij al lopend aan indrukken op doet. Zij deed dat al in 1987 met als compagnon haar moeder. Dat boek verscheen twee jaar geleden in vertaling als Verstrengeld. Het origineel, Fierce attachments, werd door de New York Times verkozen als beste memoir van de laatste halve eeuw. Het zijn vaak bitse gesprekken tussen moeder en dochter. De twee leven in gewapende vrede. Op 13-jarige leeftijd van Vivian overleed vader Gornick. Moeder Gornick nam de rol van haar leven aan, die van eeuwig treurende weduwe. Een paar decennia later heeft het wandelen niets aan kracht ingeboet. Het gezelschap van moeder is ingeruild voor dat van Leonard, een homo op leeftijd. De twee vinden herkenning bij elkaars temperament. Vivian en Leonard eten samen, gaan naar de bioscoop en wandelen minsten een keer per week.
Het blijkt een gouden formule te zijn, wandelen als motor voor beschouwing. Actuele indrukken afwisselen met herinneringen. De lezer ervaart het als luistervink te fungeren bij wat de wandelaars elkaar toevertrouwen, zoals je in de publieke ruimte soms flarden van wat anderen bespreken opvangt. Dat is bedrieglijk. Van Gornick is bekend dat zij slechts met grote inspanning haar gedachten op papier krijgt. Door te schaven ontstaat het effect dat het werk, letterlijk, terloops is opgetekend. Simpel is het moeilijkst. Vivian Gornick groeide op in een arbeidersbuurt van de Bronx. Haar ouders waren joods en overtuigde communisten. Van jongs af aan wilde Gornick schrijver worden. Die droom ging alles behalve makkelijk in vervulling. Haar moeder ontraadde deze stap. Pogingen tot een roman liepen uit op een mislukking. Haar zinnen lagen erbij als dode honden, zou ze daar zelf over beweren. Ze verdiende de kost als docent en als criticus. Geleidelijk zou ze ontdekken dat haar kracht ligt bij beschouwend proza. Vlijmscherp weet ze menselijke verhoudingen te typeren en te analyseren. Het ruwe materiaal vond ze in het werk van andere schrijvers. Het kneden van literatuur zou haar domein worden. Recent stond er een interview met Gornick in The New Yorker waarin zij haar ontdekking als volgt omschreef.
I felt that there was a story beneath the surface of ordinary, everyday life. And the books contain that story. And, if I can get to it, life will be rich
Het zijn vooral begrippen als liefde en vriendschap waar haar belangstelling naar uitgaat. Rond haar dertigste was Gornick twee keer getrouwd. Inmiddels is ze gelukkig gescheiden. Soms zijn er mannen in haar leven maar liefdes zijn minder bestand tegen de tijd dan vriendschappen. Prins Passie komt slechts tijdelijk langs. Het is onthullend om te lezen dat bij haar als vrouw van midden tachtig het seksuele vuur nog immer brandt. Gornick vond na het communisme onderdak bij het feminisme. Een bestaan als echtgenote en tegelijk weduwe in wording zou nooit haar bestemming in het leven zijn. Het is heerlijk om te dromen van een intieme verbondenheid maar eenzaamheid is wellicht een natuurlijker status. Leonard en Vivian delen een verongelijkte grondhouding. Het aantrekkelijke van Leonard is zijn geestige intelligentie gekoppeld aan een ‘fijnzinnige kijk op zijn eigen ongeluksgevoelens’. Goede gesprekken voer je niet op basis van gedeelde interesses en idealen maar op basis van een gemeenschappelijk temperament waardoor wederzijds begrip tot de mogelijkheden behoort. De metropool is niet een toevallige getuige. De levenshouding van Gornick glorieert in een stedelijke omgeving met zijn diversiteit aan verlokkingen. Sex and the city. Eenzaamheid gedijt in de stad, niet op het platteland. Jarenlang liep ze ongeveer tien kilometer per dag om het hoofd leeg te maken en de middagblues te verdrijven. Een favoriet citaat dat ze aanhaalt luidt: ‘ik kan niet eens van een grasspriet genieten tot ik weet dat er een metro in de buurt is, of een platenzaak’.
De grote stad heeft vele vluchtige ontmoetingen in petto voor wie daar voor open staat. Talloze personages komen op en verdwijnen weer snel in de coulissen. Via een treffende omschrijving leven ze nog even voort bij de lezer. Neem nou Victor een ongelukkige tandarts met een bloempotkapsel. ‘Op zoek naar innerlijke rust reist Victor sinds een paar jaar naar Japan om een zenmeester te consulteren die hem de nodige fut inblaast om ’s ochtends in New York uit bed te kunnen komen.’
Op de gevorderde leeftijd, die ze inmiddels bezit, is Gornick op het toppunt van haar kunnen. Haar stem klinkt als een klok. Voor de liefhebbers is het prettig nieuws dat haar Nederlandse uitgever nog twee vertalingen op stapel heeft staan. De slotregel van Een vrouw en de stad stemt eveneens optimistisch. Het is tijd om Leonard te bellen.
middelr@xs4all.nl
