Leesimpressies
Wlodzimierz Odojewski: Verdraaide tijd
- Nr. 8 - 2021
- Pas na zijn dood in 2016 zijn er voor het eerst boeken van Wlodzimierz Odojewski in het Nederlands verschenen. Waarom het zo lang heeft moeten duren blijft onduidelijk. Het eerste werk Een zomer in Venetië dateert uit 2000 en werd vertaald in 2019. De opvolger Verdraaide tijd verscheen dit jaar en stamt uit 2002. Zoals dat een Poolse schrijver betaamt is de Tweede Wereldoorlog prominent aanwezig. Wanneer de werkelijkheid een gruwelijk karakter bezit, heeft de menselijke geest verschillende ontsnappingsroutes beschikbaar. In Een zomer in Venetië kiest de jonge hoofdpersoon voor de fantasie. Marek heeft zich verheugd op een zomers uitstapje naar Venetië. Vanwege de dreigende oorlog zoekt hij met zijn moeder een veilig heenkomen in het landhuis van een tante. Als daar de kelder onder water komt te staan slaagt hij erin om met zijn lievelingstante te suggereren dat zij in de beroemde Italiaanse stad verblijven. Je beschouwt de wastobbe als een gondel en de tafeltennistafel kan als brug fungeren. De verbeelding kan realiseren wat in het echt niet mogelijk blijkt. In Verdraaide tijd kiest Odojewski voor een alternatieve benadering. In dat boek lijkt verdringing de gekozen weg om de realiteit een draaglijk aanzien te geven. Het is wel de vraag of die oplossing in de loop der jaren houdbaar blijft.
Waclaw Konradius leidt een onopvallend bestaan. Hij is nu vijfenveertig. Hij werkt op een universiteitsbibliotheek. Eerst als student, daarna als bibliothecaris en nu als wetenschappelijk medewerker. Thuis leest hij een boek, beluistert op de radio muziek en drinkt een glas wodka. Konradius komt in de roman zelf aan het woord maar vertelt ons weinig over zijn sociale leven. Van familie of een geliefde komen we niets te weten. Op een dinsdagmiddag komt hij thuis en dan treft hem een verrassing. Toevallig, of niet, is zijn huishoudster een week weg naar een ziek familielid. Bij thuiskomst wordt Konradius opgewacht door een vrouw die hem vaag bekend voorkomt. Zij spreekt hem aan met Roman. Het duurt even voordat Konradius door heeft dat Roman de schuilnaam was die hij meer dan twintig jaar geleden als lid van een verzetsgroep voerde. Tegelijk realiseert hij zich dat de vrouw sprekend op Malgorzata lijkt, koerierster bij dezelfde verzetsgroep. Hier klopt iets niet. Malgorzata is in de oorlog overleden. Konradius heeft, gebiologeerd als hij door deze vrouw was, een maand na de oorlog haar graf bezocht. Naam en bijbehorende foto sluiten een misverstand uit. Malgorzata is niet meer. Is deze vrouw een veel jongere zus? De nieuwe Malgorzata overhandigt hem een envelop met opdracht en kondigt aan overmorgen terug te komen om de benodigde documenten op te halen. De envelop bevat een brief van Walter, destijds de leider van de verzetsgroep. Zij laat Konradius in grote verwarring achter. Hij raadpleegt zijn geheugen op zoek naar betekenis.
Heb ik me in het verleden soms schuldig gemaakt aan iets wat in strijd zou zijn met een zuiver geweten? Nee, ik ben me van geen kwaad bewust, ik herinner me niets in mijn leven waarvoor ik me zou moeten schamen of waarvan ik wakker zou kunnen liggen
De roman bestrijkt een periode van vijf dagen. De angst slaat Konradius om het hart. Hij raakt in paniek, wordt overvallen door angstaanvallen en meldt zich ziek. Als in een roes gaat hij op pad om de opdracht van de brief uit te voeren. In lange zinnen draagt de auteur de desoriëntatie van Konradius op de lezer over. Hij legt een bezoek af aan het pand dat in de brief genoemd wordt. De plek zorgt voor herkenning. Daarna bezoekt hij de woning waar Malgorzata vroeger heeft gewoond. Er vallen puzzelstukjes op hun plaats. Zijn eigen aandeel in de geschiedenis lijkt zich te openbaren maar blijft tegelijk in nevelen gehuld. Wat helder wordt is dat de verzetsgroep een poging zou ondernemen om een nazi te executeren. Voor het zo ver is wordt Konradius bij toeval tijdens een razzia door de Gestapo gearresteerd. Hij wordt na te zijn bloot gesteld aan een verhoor op transport gesteld en weet uit de trein te ontsnappen. Met kunst en vliegwerk weet hij uit handen van de Duitsers te blijven. Na de oorlog begint hij aan zijn bestaan in de marge van de samenleving. Konradius voert de opdracht uit en overhandigt de documenten aan Malgorzata. Hij is te zeer van slag om haar te vragen opheldering te verschaffen. De vragen van Konradius worden gedeeltelijk beantwoord als hij een bezoek brengt aan een wetenschapper die deskundig is op het terrein van het Poolse verzet. De periode van vijf dagen komt ten einde met een bezoek aan dezelfde begraafplaats als waar Malgorzata haar laatste rustplaats heeft gevonden. De aanslag is gelukt maar de verzetsgroep is niet ongeschonden uit de strijd gekomen. Hoe konden de Duitsers op de hoogte zijn van wat er stond te gebeuren? Misschien is er verraad in het spel geweest. Heeft Konradius hier een aandeel in gehad? Odojewski laat de lezer ooggetuige zijn van de ontreddering die bij Konradius boven komt. De lezer mag zelf een oordeel vellen over de schuldvraag. De ambivalente titel is een mooie vondst van de vertaler.
middelr@xs4all.nl
