Leesimpressies
Yaa Gyasi: Verheven koninkrijk
- Nr. 29 - 2021
- Er verschijnen met grote regelmaat studies over de migratiestromen in de wereld. Op macroniveau bieden dergelijke rapporten inzicht. Dat soort kennis is van een andere orde dan kennis over hoe de hoofdrolspelers zelf hun trektocht door de geschiedenis ervaren. Op dat punt heeft kunst, bijvoorbeeld literatuur, meer te bieden. Yaa Gyasi is een schrijver die dit onderwerp in inmiddels twee romans heeft uitgewerkt. Zij behandelt in haar tweede roman het verhaal van een Ghanese familie die naar Amerika vertrekt op zoek naar een betere toekomst. Ze komen terecht in Alabama. De moeder is de motor achter het avontuur. Vader schikt zich na de nodige twijfels. Verder bestaat het gezin uit een zoon. In Amerika wordt nog een dochter geboren. De laatste, Gifty, is de woordvoerder van het familieverhaal. Omdat de vader zijn draai niet kan vinden, keert hij terug naar Afrika. Gifty is op dat moment nog een kleuter. Vader verkondigt dat zijn vertrek tijdelijk is. Via incidentele telefoontjes houdt hij contact. Hij zal definitief in Afrika blijven. De zoon, Nana, is een getalenteerd basketballer. Na een zware blessure raakt hij verslaafd aan pijnstillers met een fatale afloop na een overdosis. De moeder blijft in Amerika maar raakt in een zware depressie. Een gezin is een afvalrace. De roman doet op een indrukwekkende manier verslag hoe Gifty omgaat met de tegenslag die haar treft. Ondertussen werkt ze op Stanford aan een proefschrift
In de afgelopen jaren heb ik vaker aandacht besteed aan Afrikaanse schrijfsters die in Amerika verzeild raakten. Ze lijken allemaal een gelijke boodschap te illustreren. Wie de band met de geboortegrond doorsnijdt, zal zich nergens thuis voelen. Te denken valt aan het werk van Chimamanda Ngozi Adichie, Noviolet Bulawayo, Imbolo Mbue en Taiye Selasi. Het betreft stuk voor stuk intelligente jonge vrouwen die een vlag hebben geplant in het niemandsland tussen Afrika en Noord-Amerika. Yaa Gyasi behoort zeker tot de kopgroep van dit gezelschap. Hoe kan de jongste telg overleven als het gezin waar zij deel van uitmaakt uiteenvalt? Gifty gaat het probleem niet uit de weg. Ze is naarstig op zoek naar een manier om hanteerbaar te maken wat haar overkomt. In de vorm van herinneringen wordt haar worsteling die nooit ontaard in een klaagzang duidelijk. De urgentie van het probleem neemt toe als moeder in een zware depressie vervalt. Ze komt nauwelijks het bed nog uit. Gifty besluit haar moeder in huis te nemen om erger te voorkomen. Haar werk ligt in het verlengde van haar privéleven. Zij doet experimenten met muizen om te achterhalen hoe je mentale gebreken als verslaving en depressiviteit via interventies in de hersenen kunt bestrijden. Bevat de wetenschap het antwoord? Aanvankelijk denkt ze van wel hoewel haar keuze voor neuropsychologie stoelt op de moeilijkheidsgraad van het vakgebied en niet op de toepasbaarheid voor eigen gebruik. Gifty legt de lat voor zichzelf hoog. In haar jonge jaren zocht ze troost in het geloof. Moeder die een toegewijd aanhanger is van de pinkstergemeente stimuleert haar dochter in deze richting. Tijdens de uitvaartdienst voor Nana besluit ze het geloof vaarwel te zeggen. Het geloof biedt redding aan zondaren maar blijft vaag in hoe die staat van zijn te bereiken.
Ik ben opgegroeid tussen mensen die wetenschap wantrouwen, die wetenschap zien als een listige manier om hen van het geloof te brengen, en ik ben opgeleid tussen mensen, zowel wetenschappers als leken, die over religie praten alsof het een zoethoudertje is voor domoren en slappelingen
Gifty stort zich met overgave op haar werk met een promotie als resultaat. Toch biedt wetenschap evenmin verlossing. Haar experimenten geven inzicht in waar en hoe je het gedrag van muizen kunt beïnvloeden maar niet waarom dat het geval is. Uiteindelijk accepteert ze met lege handen achter te blijven. Via wijsheid en wanhoop heeft haar zoektocht geresulteerd in zelfinzicht. Ziektes bestaan en dat is soms onvermijdelijk. Onderweg heeft ze met gevoelens van schuld en schaamte af te rekenen. Zelfs voor haar beste vrienden houdt ze verborgen wat haar broer is overkomen. Van jongs af aan schrijft ze in een dagboek brieven aan God over wat haar bezig houdt. Ter bescherming gebruikt ze bijnamen om de privacy van bekenden te verhullen. Moeder is zwarte mamba. Het dagboek is een noodzakelijke uitlaatklep voor haar drang naar oprechtheid. Gifty komt sterker tevoorschijn uit wat ze heeft meegemaakt vooral door de reflectie waarvan de lezer getuige is geweest. Tegelijk vermijdt de auteur de omhelzing van een gemakzuchtige externe oplossing. Wat wel eens verbaast is hoe Gifty van de hak op de tak springt bij het ophalen van haar herinneringen. Dat strookt niet helemaal met de methodische aanpak die zij in haar werk aan de dag legt. Haar persoonlijke geschiedenis onttrekt zich aan dat ritme.
Voorafgaand aan Verheven koninkrijk las ik Weg naar huis, Homegoing. In dat debuut beschrijft Gyasi een familiegeschiedenis die drie eeuwen omvat en acht generaties. Aan de basis staan twee halfzussen. Uit die twee takken beschrijft ze om en om een sleutelmoment uit het leven van een nakomeling. Ieder hoofdstuk staat op zich maar is tegelijk drager van een traditie. Het verhaal uit Verheven koninkrijk is verwant aan die familiegeschiedenis. In haar tweede roman heeft Gyasi zich de ruimte gegund om het leven van Gifty de diepte mee te geven die het verdient. Yaa Gyasi is een schrijver om te blijven volgen.
middelr@xs4all.nl
