Leesimpressies

  • Zadie Smith: Over schoonheid

  • Nr. 1 - 2006
  • In het jaar 2000 baarde Zadie Smith opzien met haar debuut White teeth. Een lijvig boek dat volgens de kritiek een indrukwekkend tijdsbeeld bevatte van de Engelse multiculturele samenleving. Van de achterflap staarde een zelfbewuste vrouw, eigenlijk een meisje nog, de lezer aan. Ik las het, vond het knap en overdadig maar kon me er niet aan overleveren. Het verhaal en de personages kregen me niet in hun ban. Na White teeth verscheen Autograph man dat door veel critici werd neergesabeld. Zadie Smith leek al weggezet als eendagsvlieg. Tot na een periode van stilte On beauty uitkwam in 2005. De foto op de achterflap was nu onmiskenbaar van een jonge vrouw. Afgeschrikt door het taalgebruik van verschillende subculturen besloot ik het boek in het Nederlands te lezen. Mijn eerste indruk kwam overeen met de leeservaring van White teeth. Knap gedaan maar niet geraakt. De stemming zou echter keren.

    On beauty speelt in het universitaire milieu waar Engelse schrijvers al heel veel duiten in zakjes hebben gedaan. Onder meer Kingsley Amis, Malcolm Bradbury en David Lodge hebben hier hun sporen verdiend. Je moet van goede huize komen om dit speelveld te betreden. Centraal staat het gezin van Howard Belsey. Hij is een blanke kunsthistoricus verbonden aan een universiteit in New England, Verenigde Staten. Hij is getrouwd met de zwarte Kiki en samen hebben zij drie opgroeiende kinderen. Het boek portretteert alle gezinsleden zonder eentje te kort te doen. Er ontstaat een beeld van hun individuele levens en van hun onderlinge relaties. Behalve de familie Belsey is er een hoofdrol voor de familie Kipps wier leven op een complexe manier verknoopt is met dat van de Belsey’s. De beide vaders zijn geduchte rivalen in de academische wereld maar tussen de beide vrouwen ontstaat een sterke verbondenheid. Dan is er ook nog een liefdesrelatie tussen de oudste zoon van Belsey en de dochter van Kipps. Het huwelijk van de Belseys was altijd zeer hecht maar heeft in het begin van het boek een flinke kras opgelopen door overspel van zijn kant. Talloze scenes hebben, vaak impliciet, de zo ontstane kloof als onderwerp. Soms overheerst de wil tot herstel dan weer overheerst de onwil. Tot het eind blijft de uitkomst onzeker.

    Behalve de negen leden van de twee gezinnen komen er nog vele personages in het boek voor. Zij spelen bijrollen maar zijn geen figuranten. Zadie Smith lukt het goed om velen een eigen stem te geven. Zij is sterk in het typeren van mensen en situaties. Ze heeft een rijke woordenschat ter beschikking maar kan het ook met minimale middelen. Zo stelt de onzekere dochter Zora Belsey kijkend in een etalage zichzelf de vraag: “wat zou ik van mij vinden?”

    Hoewel de Nederlandse vertaling meer dan 400 bladzijden omvat blijft het boek steeds vaart houden. Nergens zakt het in. Vele gebeurtenissen en thema’s komen aan bod. Naast alle persoonlijke verwikkelingen zijn er misschien wel wat te veel thema’s en tegenstellingen. Er is blank versus zwart, progressief versus conservatief, hoog en laag opgeleid, Old en New England en niet te vergeten de controverse tussen de kemphanen Belsey en Kipps over het werk van Rembrandt. Belsey werkt al jaren aan een boek over Rembrandt dat maar niet afkomt. Ook wordt hij op zijn nummer gezet door Kipps omdat hij hem heeft bekritiseerd met het verkeerde zelfportret van de schilder als uitgangspunt. De ruimdenkendheid die in de pretentie van de universitaire wereld ligt opgesloten moet in de praktijk regelmatig plaats maken voor kleingeestigheid.

    Met het thema zwart versus blank is in een boek iets merkwaardigs aan de hand. Bij sommige personages is de huidskleur zo nadrukkelijk van invloed op het verhaal dat je die wel onthoudt. Bij andere personages vergeet je die gewoon hoewel het onderscheid op de achtergrond van belang kan zijn. Etnische verschillen zijn op papier niet zichtbaar. Je bent afhankelijk van de informatie door de auteur en van je eigen geheugen. De kijkers van de film, die van On beauty in de maak is, zullen het makkelijker hebben. De titel van het boek is trouwens afgeleid van het gelijknamige gedicht van Claire, een belangrijke bijfiguur. Zij heeft het mogen lenen van de dichter Nick Laird, de echtgenoot van Zadie Smith.

    De vele verwikkelingen die Smith aansnijdt zorgen er voor dat je met toenemende nieuwsgierigheid doorleest om de afloop te vernemen. De auteur weet alle belangrijke touwtjes vast te houden zonder onderweg iets kwijt te raken. Dat is zeker knap gedaan zoals het ook indrukwekkend is dat iemand op zo’n jonge leeftijd zich met overgave stort op de binnenwereld van mensen van middelbare leeftijd. Je kunt de vraag stellen of dit volledig gelukt is. Wat mij betreft is de nauwe band die er altijd geweest is tussen Howard en Kiki niet erg geloofwaardig. Zij hebben een zeer verschillende achtergrond maar staan ook met een hele andere houding in het leven. Kiki is een warme persoonlijkheid die zeer begaan is met het lot van de mensen in haar omgeving. Zij is van een ooit beeldschone vrouw geëvolueerd tot een nog altijd mooie kolos van 130 kilo. Howard is vooral met zichzelf bezig en heeft als specialisme weglopen. Dat doet hij op bijna alle belangrijke momenten die het boek voor hem in petto heeft. Wat ziet deze vrouw in zo’n man? Tot en met de laatste scene in het boek lijkt zij hem een kans te geven. En dat is niet wat beide toekomt.

    Meer dan na White teeth heb ik na Over schoonheid de overtuiging dat Zadie Smith kan schrijven en ook wat te melden heeft. Ik zie uit naar haar volgende roman.

    Terug